Քաղաքական բամբասանքները, սրա-նրա խաղերը, մանր-մունր խարդավանքները` այդ ամենը մեկ էլ ծխի պես ցիրուցան եղավ: Ցիրուցան եղավ, երբ մայրաքաղաք հասավ Բերդավան և Չինարի գյուղերի վրա բարձրացած ծուխը, և բոլորի քթին զարնեց վառոդի ու արյան հոտը: Որը նույնն է պալատի և խրճիթի բնակչի, ազատականի ու պահպանողականի, մեծի ու փոքրի համար:

Դա դեռ պատերազմ չէր, դա սթափեցնող հիշեցում էր, որ թշնամին արթուն է, որ նրա կրակակետերը գիշերային Երևանից ընդամենը մի քանի ժամ ճանապարհի հեռավորության վրա է: Ու միանգամից հօդս ցնդեցին միանգամից մի քանի` խնամքով պատվաստվող առասպելներ` իբր հիմիկվա թուրքը 20-րդ դարի սկզբի յաթաղանով թուրքը չի, որ նրա հետ «երկխոսել» է պետք, «քաղաքակիրթ» հարաբերություններ հաստատել, ֆլան-ֆստան… Ի՞նչ «քաղաքակիրթ», այ ձեր հոգուն ղուրբան, քոչվորն` ուր, քաղաքակրթությունն` ուր: Ի՞նչ «երկխոսություն», երբ սրանք միայն ինքնաձիգի ու թնդանոթի լեզուն են հասկանում: Որ «թուրք» բառն իսկ ամեն ինչ ասում է: Երբ խոսում են թնդանոթները, մուսաները լռում են:

Եվ լռեցին միանգամից բոլոր անբովանդակ մուսաները` բազմազանության, մարդու իրավունքների, քաղաքական ճաշակների… Լռեցին «չենք լռելու»-ները, լռեցին ադրբեջանական ֆիլմերի փառատոն կազմակերպողները… քանզի եթե առաջ պարզապես կանպատվեին և մեկ-երկու թաթալոշվ կճամփեին բողոքելու «ամերիկյան մորքուրների» մոտ, հիմա միգուցե շանսատակ անեն: Այդ «մորքուրների» իրական գինն էլ երևաց` հենց ԱՄՆ-ի «գլխավոր մորքուրի» այցի օրը երեք զինվոր զոհվեցին, որպեսզի թույլ չտան «քաղաքակրթված» թուրքի ներխուժումը: Երեք ընտանիք վիշտ մտավ, որպեսզի մեկ միլիոն այլ ընտանիքների դռնից վիշտը հեռու մնա: Ու միանգամից ամեն ինչ դարձավ սևուսպիտակ. առջևում` դարավոր ոսոխը, թիկունքում` հարազատ տունը: Բոլոր հայերի տունը: Ճիշտն ու սխալն էլ հստակ դարձավ. տան պաշտպանին օգնում ես, թևութիկունք ես նրան` յուրային ես, խանգարում կամ փնովում ես`թշնամու հետ ես:

Շատերն ասում էին, որ 1988-ի լուսավոր զարթոնքի ալիքը այլևս չի կրկնվի, որ հուսալքված ենք, հոռետես, ապագայի հանդեպ անհավատ: Այդ սուտը հօդս ցնդեց: Շատ արագ: Պահեստազորի կապիտան Արթուր Եղիազարյանի` պաշտպանության նախարարին գրված բաց նամակով առաջարկվեց այպիսի թեժ պահերին երիտասարդության գենոֆոնդը պահպանելու համար դիրքեր ուղարկել արդեն սերունդ տված փորձառու պահեստազորայիններին: «Պատիվ ունեմ: Պահեստազորի կապիտան Արթուր Եղիազարյան»,- այսպես էր ավարտվում նրա բաց նամակը: «Պատիվ ունեմ»,- ընդամենը երկու օրում արձագանքեցին 7000 հայորդիք ի Հայաստան և ի սփյուռս աշխարհի, պատրաստակամություն հայտնելով մասնակցելու մարտական գործողությունների: Ու արձագանքներից պարզվեց, որ անգամ կործանված Լիբիայում հայեր կան:

Ու սա`ընդամենը խոշոր սահմանային միջադեպի, այլ ոչ թե  ծավալուն պատերազմական գործողությունների պարագայում: Ընդամենը մեկ` մինչ այդ քչերին հայտնի հայորդու անկեղծ պոռթկումը ակնթարթորեն արձագանքեց 7000 հայերի սրտերում` անկախ տարիքից, կրթությունից, քաղաքական հայացքներից, բնակության վայրից… իսկ 1988-ին ամեն ինչ ավելի համեստ շարժից էր սկսվում: Բա եթե պետական որևէ գործիչ անկեղծորեն դիմի ազգին` «Պատիվ ունեմ» պարզ, զուլալ, զորավոր բանաձևով: «Պատիվ ունեմ»`հարազատ օջախի հանդեպ սերն արտահայտող այդ պարզ խոսքը միանգամից զորության հուրն է վառում հազարավոր սրտերում: Պարզապես մենք ինքներս դեռ չգիտենք մեր իրական զորության մասին, սակայն վառոդի հոտը շատ արագ քայքայում է ուղեղներն ու սրտերը պատած ժանգի շերտը:

Հասարակ բաների վրա ուշադրություն չէինք դարձնում: Հակառակորդը դիվերսիայի, այսինքն` մարտական առաջադրանք կատարելու ժամանակ զոհված իր ասկյարների մահերը ձևակերպում է որպես ինքնասպանությունների, հիվանդության, անգամ գլխին բետոնե սալիկ ընկնելու հետևանք: Ադրբեջանում դժբախտ պատահարից զինվորի մեռնելը մարսում են, իսկ կռվում մեռնելը ահուսարսափ է ներշնչում: Մեզանում` հակառակը, ժողովուրդն անհանդուրժելի է համարում, եթե զինվորը զոհվել է այլ կերպ, քան մարտում: Դա մեր հսկայական առավելությունն է, որը չգիտես ինչու չէինք տեսնում: Ու դեռ քանի-քանի նորանոր առավելություններ կբացահայտենք, պեղելով մեր սիրտն ու հոգին, քերելով թերահավատության, դառնության, նախանձի ու չկամության հաստ կեղևը, որով ինքներս ենք մեզ պատել: «Պատիվ ունեմ»,- թող այս պարզ խոսքը հնչի մեր սրտերում և մաքրի մեր հոգիները:

Վերջին օրերին ինձ հաճախ են հարցնում` իսկ առաջիկայում պատերազմ կլինի՞: Անկեղծորեն պատասխանում եմ` չգիտեմ, բայց եթե հանկարծ լինի` պատրաստ ենք դրան, և հաղթելու ենք, քանզի ՊԱՏԻՎ ՈՒՆԵՆՔ:

Շաբաթվա Վարկածները մշակեց Արսեն ՎԱՀԱՆՅԱՆԸ