Գիտության ֆինանսավորման նոր հայեցակարգը առաջնային նշանակություն ունի մեր երկրի կա­յաց­ման համար: Նախընտրական շրջանում կուսակցությունները, իրար հերթ չտալով, շա­հար­կում են այդ խնդիրը: Սակայն համոզված ենք, որ նրանք ամբողջական պատկերացում չու­նեն, թե ինչի մասին է խոսքը: Գիտության ֆինանսավորման նշված հիմնախնդրի շուրջ զրուցե­ցինք ԵՊՀ իրանագիտության ամբիոնի վարիչ, բ.գ.դ., պրոֆեսոր Գառնիկ Ասատրյանի հետ:

— Պրն. Ասատրյան, նկատի ունենալով, որ Դուք անմիջական առնչություն ունեք քննարկ­վող հիմնահարցին, կխնդրեինք Ձեր տեսակետը Գիտության ֆինանսավորման ավելացման հարցի վերաբերյալ:

— Իհարկե, լավ կլիներ, որ գիտության ֆինասավորումն ավելացվեր, այսինքն՝ պետական բյուջեից տրա­մադրվող միջոցները կրկնապատկվեին, նույնիսկ եռապատկվեին: Սակայն, իմ կարծիքով, դրանց բախշման այսօրվա կարգը թույլ չի տալիս այն նպատակային օգտագործել: Դա կլինի այնպես, ոնց որ ավազի մեջ լցնես: Ինչու՞ ավազի, քանի որ այդ ֆինանսների նպատակայնությունը ճշգրտված չէ: Մենք ռեգիստր չունենք, թե գիտության ո՞ր ճյուղերում կարող ենք մրցունակ  դառնալ, կամ ո՞ր ճյու­ղե­րում է այդ միջոցների ներդնումը հեռանկարային: Այսինքն` գիտության ո՞ր բնա­գա­վա­ռում զարգացման ինչ ներուժ ունենք: Սա պետք  է որոշակիացվի: Հստակ  չափանիշներ մշակ­վեն, և այդ չափանիշներով մարդիկ, հիմնարկները, ինստիտուտներն  աշխատեն: Դրանից հետո միայն պետք է մտածել ֆինասավորման մասին, գտնել դրանց հայթայթման այլընտրանքային աղբ­յուրներ: Այդպես պետք է լինի: Այժմ հախուռն տարփողվող ֆինանսավորման կարգախոսը գի­տականորեն հիմնավորված չէ, և այդ գումարները  գնալու են ի տնօրինություն այն մարդ­կանց, ովքեր ավելի քան մոտավոր պատկերացում ունեն մեր հանրապետության գիտական բա­զա­յի և վերջինիս զարգացման ոլորտների հեռանկարայնության մասին: Այս պարագայում նոր հատ­կացումները ոչինչ չեն փոխի:

— Իսկ հնարավո՞ր չէր այդ ամենը անել մինչ օրս:

— Պետք է կազմվի հանձնախումբ՝ ներառելով միջազգային  որոշակի  շրջաններ, ոչ թե սփյուռքի (խնդրում եմ չշփոթել), որովհետև սփյուռքում մենք,  ցավոք, առանձնապես գիտական մեծ ներուժ չու­նենք, այլ միջազգային ճանաչված մասնագետների՝ նրանց փորձագիտական կարծիքը ստա­նա­լու համար: Պետք է ճշգրտել մեր գիտական ներուժը (բուհ,  ակադեմիա,  գիտական և ճյու­ղա­յին հիմնարկներ), և դրա հիման վրա և այդ մեկնակետից էլ կատարել ֆինանսավորումները:

Հայտ­նի իրողություն է, որ այն մարդիկ, ովքեր գիտության բնագավառում գործ են անում, ղե­կա­վար դիրքերում չեն, հետևաբար նրանց այդ գումարը չի հասնի: Այսինքն` ամեն ինչ պետք է կոնկրետացվի: Ասենք, օրինակի համար, ֆիզիկայի որևէ ճյուղում, օրինակ՝ օպտիկայում, մենք ի՞նչ ունենք, ովքեր ի՞նչ կարողություն ունեն՝ միջազգային նորմերին համապատասխանության առու­մով: Նույնը նաև հասարակական և գիտության մյուս ոլորտներում:

—  Ինչպե՞ս կբնորոշեք ազգային գիտությունը, ու կա՞ նման հասկացություն մեզանում: Ո՞ր ճյուղն է առաջագնա:

— Չկա ազգային կամ միջազգային գիտություն, չկա հայկական կամ  ամերիկայն գիտություն: Այն կամ կա, կամ չկա:

—  Հայաստանում գիտության համարումը ընկել է, և նախկինի պես չի կարևորվում գիտնականի վաս­տակը: 

 — Ես բնագետ չեմ, սակայն գիտեմ, որ բնական գիտություններում, մասնավորապես ֆիզիկայի, կեն­սաբանության, մաթեմատիկայի ոլորտներում զգալի ձեռքբերումներ կան: Համենայն դեպս,  ժա­մանակակից հասարակական գիտությունների ոլորտից կարող եմ փաստել, որ հայ իրա­նա­գիտու­թյունը կամ, մեծ իմաստով, կովկասագիտությունը միջազգային լուրջ ճանաչում ունի, որ, ըստ ամենայնի, ջանում ենք զարգացնել:  Բայց հասարակական գիտություններում, գրեթե բոլոր բնա­գավառներում, հետընթաց է նկատվում: Սա մտահոգիչ է, քանի որ, գաղտնիք չէ, Թուրքիան և Ադրբեջանը լրջորեն զբաղվում են միջազգային գիտա-ուսումնական կենտրոններում երի­տա­սարդ մասնագետներ պատրաստելու խնդրով: Այստեղ մենք թերանում ենք:

-Իսկ ի՞նչ է պետք դրա համար, ի՞նչն է, որ մենք չենք կարողանում անել:

— Դրա համար նախ պետք է մշակել չափանիշներ և այնպիսի համակարգ, որ գիտնականը վար­ձատր­վի իր աշխատանքին համահունչ: Պետք է մշակել գիտնակաների գործունեության գնա­հատ­ման չափանիշներ: Շատերն ասում են` կադրեր ուղարկենք արտասահման՝ սովորեն, գան: Եթե ես  մեկին ուղարկեմ Հարվարդում սովորի, այնուհետև Գերմանիայում, Ֆրանսիայում և այ­լուր գիտական հոդվածներ գրի, գրքեր հրատարակի  և վերադառնա Հայաստան, այստեղ նա չի կա­րո­ղանա արժանապատիվ գոյություն ապահովել: Նա չի կարող  կարիերիայի զարգացում ապ­րել, քանի որ հաշվի չի առնվում նրա գործունեության չափանիշները. ոչ ոքի չի հետաքրքրում նրա գիտական պատրաստվածությունը և զարգացման ներուժը: Այսինքն`այս  բացասական «ընտ­րության» և արժևորման խնդիրն այն է, որ մարդ մտածում է՝ ինչու վերադառնալ: Իսկ եթե չա­փանիշները  գործեն, բնական է,  որ մարդիկ շահագրգռված կլինեն գնալ արտասահման  սո­վո­րելու: Այսինքն՝ արժանիին արժանին մատուցելու խնդիրն է: Դրա­նով էլ գիտությունը կզարգանա, պետությունը կզարգանա: Մենք ուրիշ ճանապարհ չունենք. ինչ­քան էլ միլիոներ ներդրես, որևէ արդյունք չի տա:

— Ուզում եք ասել, որ գիտությամբ զբաղվելը խթանող մեխանիզմնե՞ր է հարկավոր մշակել:

— Այո, անցել են ժամանակները, երբ գիտության մշակի համարումը գոհացնում էր մարդկանց: Այ­սօր գիտությանը նվիրվող երիտասարդը պետք է իմանա,  որ կարող է ապահովել  իր ըն­տա­նի­քը,  հոգալ իր դիրքին հարիր կարիքները, արժանապատիվ ապրել: Նա պետք է վստահ լինի իր զարգացման հեռանկարում, հեռանկար, որ որոշարկված կլինի ազնիվ մրցակցությամբ:

Շուշան Գալստյան