Այսօր հանգուցյալների հիշատակի օր է՝ մեռելոց. դեռ նախորդ՝ հերթական մեռելոցին, Լուսինե Վայաչյանը փորձել է կարծիքներ հավաքել, թե ինչո՞ւ են այդքան շատ մեզանում մեռելոցները.

Թող ինձ ներեն անմեղ մեռյալները, ինչո՞ւ մարդիկ չեն մտածում ապրողների մասին: Չէ՞ որ մեկ կենդանի ճանճը թանկ է մեռած փարավոնից…

Վարուժան Վարդանյան, նկարիչ

Մեռել սիրող, մեռել հարգող ժողովուրդ ենք։ Հայրենի գործադիրի հերթական փառահեղ մտահաղացման արդյունքում մեր երկիրն այլևս իր տոները նշում է մեռելոցի տեսքով։ Հասկանալի է. յուրաքանչյուր եկեղեցական տոնից հետո, ի հիշատակ ննջեցյալների, մարդիկ այցելում են գերեզմանատուն, դա օրինաչափ ու հարգանքի արժանի երևույթ է, բայց աբսուրդ է, որ երկուշաբթի- մեռելոցները դառնում են օրինաչափ ու մարդիկ իրենց հանգիստը կազմակերպում են` հաշվարկելով մեռելոցները։ Մի բան է հարգանքի տուրքը, որ կարելի է մատուցել լռությամբ, մի բան է մեռելոցները վերածել տոնի։ Ի վերջո, էդ հոսքը գերեզմանատուն, էդ մի օրվա հոգնեցուցիչ, մյուսներից հետ չընկնելու մրցավազքը, հենց այդ օրվա այցի անպայմանությունը, խցանված ճանապարհները, բայց սրանք դեռ հարցի տեխնիկական կողմն են։ Մենք պետականություն չունե՞նք, գեղեցիկ ավանդույթներ չունե՞նք, ինչու՞ չենք նշում։ Զավեշտ է, քանի որ տոնն ասոցացվում է հանգստյան օրվա հետ, հենց էդպես էլ ասում են . «էսօր տոնա, մեռելոցա»։ Մի ժամանակ եղեռնի օրն էլ ասում էին`տոն ։ Ինչ արած։ Միջին սերունդը դեռ ոչինչ, և ննջեցյալ հարազատ ունեն, ու ցավ, իսկ երիտասարդնե՞րը, նրանք ինչո՞ւ պիտի տոն ընկալեն մեռելոցները։ Բավ է, թող մեր տոները հեռու լինեն սուգից ու ողբից։

Մեր երկրում Աստվածամոր տոնին խաղողօրհնեքին հաջորդող հերթական մեռելոցն է՝ պաշտոնական հանգստյան օրվա կարգավիճակով։ Մեր մեռելոցներն ինչ-որ շատ են: Ու մեռելոցն էլ մեռելոց լինի, հիմնականում ֆրֆռալու ուաբաթ-կիրակի-երկուշաբթի եռօրյա հանգստյան օրերը հավեսով անցակցնելու առիթ է` քաղաքից դուրս գնալու, փարթիներ անելու, ուտել-խմելու: Իհարկե, ամենաավանդապահներն անպայման կայցելեն գերեզմաններ, էլի արարողակարգ կանեն՝ էլի ուտելիքով ու խմիչքով: Ի՞նչ է մտածում հայը, չգիտեմ, փողոցում ո՞նց կստացվեր, բայց ֆեյսբուքյան իմ էջի հնարավորությունների սահմաններում անցկացրած հարցումն ու ստատուսի քննարկումը էս պատկերն ինձ բերեց: Մեկն ավելի ծավալուն է, մյուսը` հակիրճ, ֆեյսբուքյան ընկերներս ինձ, համենայնդեպս, արձագանքեցին:

Հովիկ Չարխչյան, գրող

Շա՞տ են սիրում… Ես չգիտեի…

Եթե չսիրեն էդքան շատ չեն ունենա..

Եթե շատ ունեն, դա դեռ չի նշանակում, թե սիրում են: Եթե մեկը շատ ցավեր ունի, դա դեռ այն բանի նշանը չէ, որ նա սիրում է այդ ցավերը:

Համարում եք որ մեռելոցը ցա՞վ է: Դա ժողովո՞ւրդն է որոշում ամեն եկեղեցական տոնի հաջորդ օր, ինչ-որ նշանակալից տոներից հետո մեռելոց են անել, որից հետո նորմալ հանգստյան օր՝ լավագույն դեպքում, իսկ ավելի հաճախ՝ «գուլյանկեք»… Ստիպվա՞ծ է:

Ես նման բան չասացի: Ես ընդամենը համեմատություն անցկացրեցի սիրելի և ոչ սիրելի երևույթների միջև: Ես կարծում եմ, որ խնդիրը նախ պետք է դիտարկել ավանդույթի ու սովորույթի տեսանկյունից: Մեռելոցը ոչ երեկ հորինվեց, ոչ էլ կառավարության որոշմամբ գոյության իրավունք ստացավ: Եթե այսօր հասարակությունը ինչ-ինչ բաներ աղճատել է, քաղքենիական երանգներ է հաղորդել դրանց, ապա մեղքը հանրությանն է, այլ ոչ թե ավանդույթինը: Բացի այդ, սա առաջին հերթին կրոնական ծես է, պարտադիր նրանց համար, ովքեր հավատացյալ են: Այդ ծեսն անաղարտ պահելու խնդիրը եկեղեցունն է: Նա պիտի նախանձախնդիր լինի:

Ես ոչ թե բառացիորեն ընկալեցի, այլ ասածս էն էր, որ եթե համեմատենք ցավի հետ, ապա ցավը ոչ միայն սիրելի ու հաճելի չի, այլև շատ տհաճ ու ատելի, ցավից ուզում ենք ազատվել:

Իհարկե, այդպես է: Գուցե համեմատությունս այնքան տեղին չէր, բայց ամեն դեպքում կա հանգամանք, որը գոյություն ունի քո կամքից անկախ: Եվ ուզես թե չուզես դու պարտավոր ես հաշվի նստել դրա հետ: Մեր ազգային շատ ու շատ ծիսակատարություններ հենց այդպիսին են: Որոշ բաներ կարող են մեզ դուր չգալ, բայց մենք շարունակում ենք դրանք պահպանել:

Իսկ արժի՞ պահպանել: Ես երեխա եմ կորցրել, պապ, սիրելի ընկերներ, հարազատներ, բայց երբեք մեռելոց չեմ արել: Ես անզգա՞ եմ:

Ոչ ոք իրավասու չէ գնահատելու մյուսի մտածումներն ու վարքը: Դա խիստ անհատական հարց է: Մարդու վիշտը չի չափվում դրա արտաքին դրսևորումներով: Թե ի՞նչ է կատարվում սգացող մոր հոգում, այդ ցավը միայն նա կարող է հասկանալ: Այնպես որ, ես ինձ երբեք իրավունք չեմ վերապահի դատավոր լինել որևէ մեկի համար:

Լուսինե Գրիգորյան

Համաձայն եմ, շատ լինելը սիրելու նշան չի: Իհարկե, մեռելոցն ու տխուր առիթները մարդկանց` հեռու-մոտիկ բարեկամների համար հավաքվելու, իրար տեսնելու օրեր են, ավելի պարտադիր, քան ուրախ առիթներ: Ու նաև ցավը միավորող ա: Եթե փիլիսոփայորեն մոտենաս` էդ օրը նվիրում ես հարազատիդ գերեզմանին, գնում ես նրան այցելության…. Բայց մեկ է, սա չի նշանակում, թե հայերը սիրում են մեռելոց: Գերեզման գնացողները սովորաբար գուլյանկեք չեն ունենում էդ օրերին, ես չեմ տեսել… ուղղակի լիքը մարդ կա, որ չի գնում գերեզման ու իրանց համար էդ ուղղակի ազատ օր ա, ասածիդ պես:

Զարա Հովհաննիսյան

Դե, որովհետև մեռելը կենդանի մարդուն կոնկուրենտ չի, հեշտ է գովերգելը, կենդանի մարդկանց գովելը դժվար է, մենք չենք ուզում, որ իրենք մեզնից առավել դիտվեն։ Իսկ մեռելներն արդեն էսպես, թե էնպես հետևում են, մենք իրենցից անցել ենք, ու ինչքան էլ գովենք, իրենք անցյալ են, իսկ մենք ներկա ու ապագա…

Նարե Սարկիսյան

Հազիվ ուտուշ-խմուշի առիթ ա, հայերը քեֆ են անում ավելի շատ թաղումներին, քառասունքներին, տարիների ու մեռելոցների օրերին, քան ուրախ արարողությունների ժամանակ:

Հովհաննես Իշխանյան

Իսկ վարչապետից հարցրե՞լ ես: Որովհետև հայերի սիրելուց չի, վարչապետի սիրելուց ա:

Տաթև Չախչախյան

Մշակութային որոշակի փուլում դա կարող էր բացատրվել նախնիապաշտությամբ: Իսկ այսօր դա բոլորովին այլ բանի արտահայտություն ա դարձել… Վաղուց է ինչ ողջերի մեջ փրկություն չենք գտնում… Ու նախնիապաշտությունը սահուն վերածվում է մեռելապաշտության…

Մարինա Մարգարյան

Ազգային տրագիկությունը դուր է գալիս, անգամ կենցաղում տրագիկ թեմաները մարդկանց ամենաշատն են գերում ու միշտ ինչ-որ սգվորի վիճակը իրենց ավելի հարազատ է: Սգալը լավ է ստացվում: Իհարկե, կարծում եմ, որ մեր պատմությունն էլ ազդեցություն ունի մեր ինքության վրա:

Սարգիս Դավթյան

Գենետիկ հիշողության հետևանք է, մեզ բնորոշ է կորցրածի հոգեբանությունը:

Դավիթ

Իսկ դա վա՞տ է, որ մեռելոց են անում: Ինձ թվում է, բոլոր քրիստոնեկան երկրներում անում են: Ուղղակի երևի հայերն ավելի շատ եկեղեցական ավանդույթներ ունեն, առայժմ: Երկար չի տևի: Հիմա ամեն ավանդականի տոտալ ոչնչացում է գնում, այդ թվում և եկեղեցական ավանդույթների:

Գայանե Գուլյան

Գենետիկորեն զրկված լինելով իրական ուրախությունը զգալու և վայելելու հատկանիշից, հայերը փնտրում են թվացյալ ուրախությունը մեռելոցների մեջ: Ես չգիտեմ, թե ով է նշանակում մեռելոցի օրը, բայց ենթադրում եմ, որ իրենից է կախված այդքան մեռելոցներ սիրելը: Մեկ էլ երևի մեզ մոտ՝ Հայաստանում, երջանկությունը շատ է ու տենց փորձում են հավասարակշռություն պահպանել:

Սուրեն Սուրենյանց

Որովհետև մեր կապն անցյալի հետ ավելի ուժեղ է, քան՝ ապագայի պատկերացումը։

Նարինե Ավետյան

Մենք ցուցամոլ, կեղծ արժեքներ սիրող ազգ ենք, մենք մեր վիշտը անգամ համեստ սգալ չգիտենք, ու դրանից մի ահագին «ցերեմոնիա» ենք սարքում….մեր գերեզմանոցներն ահավոր են, մենք մի ողջ ընտանիք սովի կմատնենք, միայ թե ճոխ գերեզմանաքար քաշենք…..մեր գերեզմանոցներում հնարավոր չի անկեղծ արցունք, որովհետև սգավորը գիտի, որ «կարողա պատահի իրեն հետևում են» …..հանգուցյալն էլ մահից առաջ հաշվում էր իր հուղարկավորության պարզ թվաբանական արժեքը։ Ի՞նչ արժեք ունի հարազատների համար….մի խոսքով` տխուր ա… աղոթել էլ չգիտենք….

Հովիկ Չարխչյան

Հիշատակ հարգելը խիստ մարդկային ու ազնիվ երևույթ է: Դրա մեջ ոչ մի վատ բան չկա: Անցավորներին հիշելու և հարգելու ծեսի մեջ մենք նաև ինքնամաքրման ու պարտահատույց լինելու պես մի բան ենք տեսնում: Իսկ դա շատ կարևոր է:

Վահագն Թևոսյան

Կարծում եմ` պատասխանը հենց հարցի մեջ է, հայերը շատ են սիրում ոչ թե էդ օրերը, այլ հենց մեռելոց` մեռյալներին: Ընդհանրապես շիրիմի խորհուրդը ամենակարևորներից ա մեր մշակույթի մեջ: Դա թերևս արմատ ձգած լինելու գլխավոր արտահայտչամիջոցներից ա մեզնում, որը, եթե ելնենք մեր պատմությունից, որոշակի օբյեկտիվ պատճառաբանվածություն ունի, հանգրվանելու խորհուրդ: Մի օր ընկերներով քննարկում էինք` իսկ ո՞րն ա հայրենիքը, ինչ բանաձևով կարելի ա տարբերակել այն, ինչով ենք կապված նրա հետ: Հովիկ Չարխչյանն ասաց` հայրենիքն այն վայրն է, որտեղ գերեզման ունես թողած:

Հարցս բավականին ուշ տեղադրեցի ֆեյսբուքում, առավոտյան ժամը յոթի պատկերը սա էր, «Բու»-երն են արձագանքել: Օրվա մեջ էլի կլինեն վարկածներ: Ու քանի որ էսօր մեռելոց է, ու քաղաքում ոչինչ չի կատարվում, երեկոյան կլինի շարունակությունը՝ «Արտույտների» արձագանքը:

Լուսինե Վայաչյան