Երկար ժամանակ չէր գրվում: Երկար ժամանակ է, մտածում եմ. ինչի՞ գրեմ, ո՞ւմ համար, որ ի՞նչ դառնա, բա հետո՞, ի՞նչ կարող է փոխել իմ գրածը կամ ասածը մի երկրում, ուր առաջնայնությունները խախտված են, ուր գաղափարի փոխարեն ընտրացուցակներ ենք քննարկում, իսկ եկեղեցին անտարբեր ու պասիվ դիրք  է ընդունել հասարակության համար կարեւոր հարցերի շուրջ …

Գիտական հետազություններ ու գերակա ուղղություններ, որոնք անհրաժեշտ են Հայաստանին ապրելու համար, ու էլ ավելի լավ կապրեցնեն Հայաստանը` ըստ Գիտության Զարգացման Հիմանդրամի.

Աստղա‎‎ֆիզիկա, ռադիոֆիզիկա, բարձրջերմաստիճանային գերհաղորդականություն, նանոտեխնոլոգիաներ և կիսահաղորդչային նանոէլեկտրոնիկա, լազերային ֆիզիկա, ին‎ֆորմացիոն տեխնոլոգիաներ և ին‎ֆորմատիկա, էներգետիկա, ուղեղի նեյրոէնդոկրին իմունային համակարգի կենսաքիմիա, շրջակա միջավայրի վրա բացասաբար ազդող գործոնների գնահատում ու կանխում,Սևանա լճի բնական ռեսուրսների պահպանում, պղնձի և ոսկու կորզման նպատակով բակտերիական տարալվացման պրոցեսների բնութագրում և փորձարկում, հիդրոպոնիկական աճեցման կենսատեխնոլոգիաների մշակում, Հայաստանի բնական հումքից նոր հատկություններով օժտված նյութերի ստացում եւ այլն:

Եթե երկիրը սնանկ է, նա չի կարող բուժել իր հիվանդներին, իսկ գիտության զարգացման համար ներդրված գումարները հազարապատիկ կվերադառնան հասարակություն:

Հայ Առաքելական Եկեղեցին պետականության բացակայության ու սովետիզմի պայմաններում կատարել է ազգապահպան դեր,  հնում փոխարինել է պետական կրթական համակարգի ինստիտուտին, կրթել է ազգն ու պահել մշակույթը:  Հայ Առաքելական Եկեղեցու կոչումը  նաեւ քաղաքակրթական գործունեությունն է, մասնավորապես՝ գիտությունը:  Քրիստոնեական ուսմունքն ու գիտությունը ձեռք -ձեռքի համընթաց քայլող դաշնակիցներ են եղել դարեր ի վեր, եւ փոխադարձաբար լրացրել են միմյանց: Դա հատկապես վառ կերպով դրսեւորվել է երրորդ-չորրորդ դարերից սկսած՝ շնորհիվ եկեղեցական նշանավոր գիտնական հայրերի, ովքեր, յուրացնելով իրենց ժամանակաշրջանի բնագիտությունն ու փիլիսոփայական մեթոդները, դրանք օգտագործեցին աստվածապաշտությունն ու քրիստոնեական աշխարհայացքը առավել հարստացնելու եւ մատչելի դարձնելու համար: Իրոք որ, եկեղեցին եղել է գիտության ռահվիրան:  Հայոց եկեղեցին մշտապես հոգացել և հովանավորել է գիտություն ու մշակույթը: Միանգամայն օրինաչափ է, որ Ն.Ս.Օ.Տ.Տ. Վազգեն Ա, Գարեգին Ա և Գարեգին Բ Ամենայն հայոց կաթողիկոսները ընտրվել են ՀՀ ԳԱԱ պատվավոր ակադեմիկոսներ:

Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածինն իր գիտական ներուժով առաջնակարգ տեղ էր զբաղեցնում հայագիտության զարգացման բնագավառում: Հարյուրամյակների ընթացքում Մայր Աթոռում հավաքվել էր տպագիր եւ ձեռագիր գրքերի եզակի մի  հավաքածու, որը Հայաստանի խորհրդայնացման տարիներին ազգայնացվեց: Եկեղեցին ամբողջովին զրկվեց նաեւ գիտական կենտրոններ ունենալու հնարավորությունից: Սակայն կարեւորելով գիտության դերը ժողովրդի կյանքում հայոց իմաստուն հայրապետներն  ամեն կերպ աշխատեցին իրենց օժանդակությունը բերել Հայաստանում գիտակրթական գործի զարգացմանը:

Ի՞նչ ունենք այսօր, ի՞նչ է անում եկեղեցին, որպեսզի մենք ունենանք գիտություն, որ չմեռնի մեր ներուժը, որ երիտասարդ գիտնականները չգնան դուրս ու չմնան, այլ մնան երկրում ու գիտություն արարեն, քանի որ հիմարին էլ պարզ է, որ` ընդերքն անսպառ չի, աշխարհագրական դիրքը առեւտրի համար հեչ հարմար չի, տուրիզմը «հայի հագով» չի, որովհետեւ չափի զգացում չունենք… Գործարաններ չկան, արժեքավոր ոչինչ չենք արտադրում բացի նեղ շուկայում սպառվող  ամենօրյա կենցաղային կարիքներ ապահովող ապրանքներից, դրանց մեծ մասն էլ կաթի փոշուց կամ կոնցենտրատից ենք ստանում, կամ ներկրածի պիտակները փոխում:

Ո՞նց ենք ապրելու, ինչո՞վ 20 տարի հետո: Եկեղեցական այրերը մտածո՞ւմ են այդ մասին: Ինչո՞ւ են լռում, ինչո՞ւ չեն ահազանգում գիտության տխուր վիճակի մասին, ի՞նչ է արել վերջին տարիներին Սուրբ Աթոռ Էջմիածինը, Հայ Առաքելական Եկեղեցին, որպեսզի գիտություն լինի Հայաստանում:

Տեսնենք.

2000 թ. հունիսի 26-ին  հիմվեց «Գարեգին Ա» աստվածաբանական-հայագիտական Կենտրոնը, որը կոչված էր նպաստելու Հայաստանում աստվածաբանական ու մեկնողական բնագրերի ուսումնասիրությանն ու հրատարակությանը, կաթողիկոսական դիվանատան գործունեության հետազոտությանն ու վավերագրերի բազայի ստեղծմանը, հայ միջնադարյանկանոնական գրականության հետազոտության  զարգացմանը: Կենտրոնը պետք է նպաստեր նաեւ եկեղեցագիտության եւ հասարակական գիտությունների ասպարեզում Մայր Աթոռի ուսումնական հաստատություններում կրթություն ստացած երիտասարդների առաջընթացին:

Գարեգին Բ Վեհափառ Հայրապետն իր գահակալության առաջին իսկ տարում խոստացել էր հովանավորել Հայաստանում եւ Մայր Աթոռում հայագիտական հետազոտությունները, խրախուսել հասարակագիտության բնագավառում արժեքներ ստեղծած գիտնականներին, այդ նպատակով Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի Ալեք եւ Մարի Մանուկյան Գանձատանը   ստեղծվեց «Գարեգին Ա» հայագիտական-աստվածաբանական կենտրոնն ու եւ գիտական գրադարանը, որտեղ զուտ գրադարանային աշխատանքից, պետք է ունենար նաեւ գիտական ուղղվածություն:

Կենտրոնի այս կառույցն իհարկե, որոշ չափով իր նպաստն է բերում Մայր Աթոռում գիտական հետազոտությունների եւ գիտաժողովների կազմակերպմանը: Մասնավորապես, քայլեր է ձեռնարկում ԱՄՆ Կոնգրեսի գրադարանի հետ գրքերի փոխանակություն սկսելու համար: Համագործակցության կապեր է մշակում Մաշտոցի անվան Մատենադարանի, ԵՀ-ի պատմության եւ աստվածաբանության ֆակուլտետների եւ ՀՀ ազգային գրադարանի հետ:

«Գարեգին Ա» կենտրոնը փորձում է իր աշխատանքները համաձայնեցնել  նաեւ ՀՀ ԳԱԱ հումանիտար ինստիտուտների եւ գրադարանի հետ:

Բայց միայն հասարակագիտության ու հայագիտության բնագավառները չեն, որ եղել են մեր եկեղեցու հովանավորչության ներքո, բնական  ու ճշգրիտ գիտությունները, բժշկագիտությունը, թարգմանչաց գործը ոչ պակաս են կարեւորվել Հայ Եկեղեցու կողմից:

Եւ ցավալի է, որ երկրի առաջին դեմքերը, որոնք ասում են, որ երկրի զարգացման գրավականը գիտությունն է, հաճախում են այդ նույն եկեղեցիները, մոմ են վառում, ու ոչ մի եկեղեցական չի խոսում այդ մասին, չի ասում նրանց հոգեւոր հոր դիրքից` «Ամոթ է, որդյակս, մի՛ ամայացրու երկիրդ, մի՛ ստիր»…

Ոչ մի եկեղեցական չի արտահայտել ոչ միայն Հայ Առաքելական Եկեղեցու, այլ նույնիսկ իր սեփական դիրքորոշումը գիտության ներկայիս հոգեւարքի մասին:

Այդ եկեղեցում կնքվում են միայնության մեջ ընտրված նախագահներ` եկեղեցական խաչը կախած, «հոգեւոր այրերը» բենթլիներով մեծամտորեն ու հպարտ պտտվում են քաղաքով, բոլորը ձեւեր են թափում իրար դիմաց, մեր առաջ ջանք էլ չեն գործադրում որեւէ արդարացում, կամ պարզաբանում տալու:

Ասում ենք` երկիրը ռեսուրս չունի, ընդերքը թալանում են, մեզ թունավորում հանրային գերակա շահը շահարկելով: Ասում են` «Աստված պահապան»: Էլի որ Աստված պահապան, այ իմ հարգարժան հոգեւոր այրեր, որ չգիտեմ ինչպես հաջողվել է ձեզ մասնակիցը դարձնել այսօրվա գորշ ու անդեմ «հայքրիստոնյա»  ու «ցեղասպանություն» շահարկող սեւազգեստ միջակներ բուծելուն, դուք, դուք ինչի՞ համար եք, ո՞վ պետք է վատ թագավորին տեղը դնի, եթե ոչ տեր հայրը, ո՞վ պետք է լավուվատ հասկացնի իր իսկ ապրելակերպով, ոչ թե հակասի իր իսկ պատարագներին:

Հայ Առաքելական Եկեղեցին արժեզրկվել է իր սպասավորների երեսից: Ես կնքվել եմ այդ եկեղեցում, հասուն ու գիտակից տարիքում: Ես ուզում եմ իմ եկեղեցին լինի ժողովրդի կողմից ու խոսա նրա շահերից: Իսկ նրա շահը հաստատ գիտություն զարգացնելն է, ոչ թե հանքեր փորելը:

Եկեղեցին ոչ մի այլ ֆունկցիա չի կատարում այսօր, այն մասն է իշխանական ճնշող մեխանիզմի, եկեղեցին այսօր ինձ համար դադարել է լինել Աստծո տաճար, որովհետեւ այնտեղ ստում են ու անտարբեր են: Եկեղեցին ճնշում է մարդու ազատությունները, այնինչ գիտությունը ազատագրում է: Եկեղեցին անտարբեր է իր թեմի հանդեպ, նրան մեկ է` քաղցկեղն առաջացող էկո-աղտոտվածությունից, որի հարցերը նույնպես գիտությամբ են լուծվում, բուժումն էլ գիտությամբ է, ու հիմա ամենը միայն գիտությամբ է:

Ապաշխարեք, ապաշխարանքի թեմայի առաջնայնությունն էլ պետք է գիտականորեն հիմնավորել երբեմն…