Ստեփանակերտում հանդիսավոր կերպով նշվեց ԼՂՀ անկախության 20-մյակը: Կողք-կողքի կանգնեցին Սերժ Սարգսյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը, Բակո Սահակյանը, Արկադի Ղուկասյանը: Անշուշտ, դա լավ է:  Թերևս նաև տրամաբանական էր, որ այդտեղ չէր «երկխոսությունն առկախած» Լևոն Տեր-Պետրոսյանը:  Անշուշտ, զուտ ֆորմալ միասնականության տեսակետից գեղեցիկ կնայվեր, որ կողք-կողքի կանգնեին ՀՀ երեք և ԼՂՀ երեք նախագահները: Սակայն «հիմնադիր նախագահի» բացակայությունը յուրահատուկ ջրբաժան եղավ.

20 տարում եղավ մի տեղաշարժ, որը չի կարելի դրական համարել: Ահա մի մեջբերում «Չենք լռելու» երիտասարդական նախաձեռնության հաղորդագրությունից. «Այստեղ շատ հեշտ է ազգի դավաճանի պիտակ ձեռք բերել. դրա համար բավական է միայն արցախցիների հետ զրույցում բացել իրենց պատմական հայրենիքի` ազատագրված տարածքների, այսպես կոչված, «փոխզիջման» մասին խոսակցությունը: «Չենք լռելու»-ի ակտիվիստներին այսօր հանդիպած հարյուրավոր արցախցիներից չի եղել գեթ մեկը, որը ղեկավարվեր «ամեն ինչի պատրաստ ենք, միայն թե պատերազմ չլինի» սկզբունքով: Նրանք պատրա՛ստ են մինչև վերջ տեր կանգնել իրենց հայրենիքին: XX դարավերջի պատմությունը մի անբացատրելի, գերբնական ուժով է կապել ղարաբաղցիներին սեփական հողի հետ: Նրանցից յուրաքանչյուրը պատրաստ է ջնջել երկրի երեսից յուրաքանչյուրին, ով կփորձի «փոխզիջել» (տեղական տերմինաբանությամբ` ծախել) իր, կամ իր հայրերի արյունով ազատագրված հողերը»:

Օգտակար գործով զբաղվող երիտասարդները, ում ոչ ոք չի կարող մեղադրել հայրենասիրության պակասի մեջ, ահավոր դարձվածք օգտագործեցին` «ԻՐԵՆՑ պատմական հայրենիքը»: Չհասկացվեց, այդ տարածքները միայն արցախցո՞ւ պատմական հայրենիքն է: Երևանցո՞ւնը չէ, սասունցո՞ւնը չէ, ջավախքցո՞ւնը չէ, սփյուռքահայի՞նը չէ: Օրինակ` Մոնթեն, Ժիրայր Սէֆիլյանը, Մանվել Եղիազարյանը տեղյա՞կ էին, որ ազատագում էին ոչ իրենց պատմական հայրենիքը…

Գնանք դեպի արմատները, դեպի հրաշակերտ 1988-ը. ի՞նչ կարգախոս էր հնչում ամենուր` ՄԻԱՑՈՒՄ: Բա ո՞ւր կորավ միացումը:

Հիշենք, ինչ էր տեղի ունեցել 20 տարի առաջ: Դիմենք 1991թ. տեքստին. «Ժողովրդական պատգամավորների Լեռնային Ղարաբաղի մարզային և Շահումյանի շրջանային խորհուրդների` բոլոր մակարդակների խորհուրդների պատգամավորների մասնակցությամբ համատեղ նստաշրջանը, արտահայտելով ժողովրդի կամքը, որն ամրագրված է փաստացի անցկացված հանրաքվեում և ԼՂԻՄ ու Շահումյանի շրջանային իշխանության մարմինների 1988-1991թթ. որոշումներում, ազատության, անկախության, իրավահավասարության և բարիդրացիության նրա ձգտումը, արձանագրելով Ադրբեջանի Հանրապետության կողմից «1918-1920թթ. պետական անկախության վերականգնման» հռչակման փաստը… հիմնվելով ԽՍՀ Միության գործող Սահմանադրության և օրենքների վրա, որոնք ինքնավար կազմավորումներին և հավաքական բնակվող ազգային խմբերին իրավունք են տալիս ԽՍՀՄ-ից միութենական հանրապետության դուրս գալու դեպքում ինքնուրույն որոշելու իրենց պետական-իրավական կարգավիճակի հարցը, նշելով, որ Շահումյանի շրջանի տարածքը բռնի կերպով անջատվել է Լեռնային Ղարաբաղից և հայ ժողովրդի վերամիավորման ձգտումը համարելով բնականոն ու օրինական…»:

Ուշադրություն դարձրեք` հռչակագիրը հիմնվում է 1988-91 թվականներին ընդունված որոշումների վրա, որոնք վերաբերում էին բացառապես ՎԵՐԱՄԻԱՎՈՐՄԱՆԸ, և ընդամենը ընթացակարգ էր արվում, որ չխախտվի ԽՍՀՄ օրենսդրությունը…

Իսկ ի՞նչ ունենք հիմա: Դժվար է չհամաձայնվել ազատամարտիկ Արմեն Աղայանի դիտարկմանը. «Ինչո՞ւ մենք այդքան արագ մոռացանք «միացում» կարգախոսը և հիմա տոնում ենք մեր պառակտվածությունը: Ենթադրվում էր, որ այս ներկայացումը բեմականացվում էր արտաքին աշխարհի համար: Այս պարզունակ անհեթեթությամբ ոչ մեկին չխաբեցինք: Փոխարենը, ինքներս այնքան մտանք դերի մեջ, որը հավատում ենք մեր հնարած հեքիաթին ու շարունակում ենք տոնել Արցախի անկախությունը Հայաստանից: Զուգահեռաբար կոպտորեն ոտնահարում ենք Արցախում բնակվող ՀՀ քաղաքացիների սահմանադրական, մասնավորապես ընտրական իրավունքները»:

Այո, միլիոնավոր հայեր թյուրիմացաբար կարծում են, որ ունենք երկու պետություն` ՀՀ և ԼՂՀ, մինչդեռ բանակը, տնտեսությունն ու օրենսդրությունը մեկ միասնական օրգանիզմ են: Նաև 20 տարում Արցախում ձևավորվել է ամբիցիոզ բյուրոկրատիայի շերտ, որը չի կամենում զրկվել պաշտոնների հնչեղ անուններից: ԼՂՀ նախագահը չի կամենում կոչվել մարզպետ, նախարարները` մարզպետարանի բաժնի վարիչներ, պատգամավորները` մարզխորհրդի ավագանու անդամներ… երևի միայն բանակն է, ուր պրակտիկայում չի գործում «առանձին պետությունների» տխմարաբանությունը, և օգտագործվում են բացառապես այն քարտեզները, ուր պատկերված է ամբողջական միասնական երկիրը, և ուր զինվորը հանդիսավորապես ասում է` «Ծառայում եմ Հայաստանի Հանրապետությանը»:

Բարեբախտաբար, Ռոբերտ Քոչարյանի օրոք ՀՀ իշխանության ամբողջ համակարգը հրաժարվեց բանակցությունների և վճիռների պատասխանատվությունն Արցախի վրա գցելու արատավոր պրակտիկայից և իր վրա վերցրեց այդ բեռն ամբողջությամբ: Սակայն այսօր էլ հնչում է այս անհեթեթությունը` «Արցախը որպես կողմ վերադարձնենք բանակցային սեղանի շուրջ»:  Եվ աշխարհը լիաթոք ծիծաղում է մեզ վրա, որ այնքան խորամանկ գտնվեցինք, որ խաբեցինք ինքներս մեզ: Իսկ ինքնախաբեությունը մեղքերից մեծագույնն է:

Շաբաթվա Վարկածները քննեց ԱՐՍԵՆ ՎԱՀԱՆՅԱՆԸ