«Արզնի-կաթ» ընկերության շուրջ վերջերս ծավալվող իրադարձությունները ստիպեցին, որ ականատեսի աչքերով փորձենք գնահատել իրավիճակը:

Սա բավականին մեծ տնտեսություն ունեցող ընկերություն է: Թռչնաֆաբրիկա, ձվի արտադրություն, 3000 գլուխ նախիր, որն արդեն սար էր բարձրացել:

Հրաշալի ձիանոց կար, խոշոր ու գեղեցիկ ձիերով: Ձիասպորտի դաշտ ու լրացուցիչ հարմարություններ էին կառուցվում: Նախրապահ շները ևս իրենց բնակելի հատվածն ունեին: Մի խոսքով՝ աշխատող, եռուն կառույց:

Վարչական շենքի դիմաց աշխատակիցների օթևանն էր: Նրանց հասնելու համար պահակակետում մեզ անցաթուղթ տվեցին տեղը տեղին` օր ու ժամով, ինչպես, ասենք, ցանկացած պահպանվող օբյեկտ մուտք գործելուց:  Տնօրենը` Գեղամ Ջանվելյանը, մի քիչ նեղված էր ու չցանկացավ խոսել գործերից. «Գնացեք ձեր աչքով տեսեք, գրում եք՝ երեք մետրանոց պարիսպ կա, դուք գալուց պարիսպ տեսա՞ք»:

Պարիսպ իրոք չկար, ընդհանուր տարածքի մեջ ամբողջ տնտեսությունն էր, պարսպապատված էր միայն ֆաբրիկան: Մեզ հետաքրքրությամբ զննող աշխատակից-բնակիչները հիմնականում նախրապան ու կթվորներ էին: Կողք կողքի օթևաններում 11 տարուց ավելի ապրողներ կային: «Շատ էլ լավ ենք ապրում,-ասացին նրանք,- հարմարվել ենք, մեր գործը ստեղ ա, կոմունալ ծախսեր չենք վճարում, վարձ չենք վճարում»: Դատելով տան կահկարասուց ու նրանց հագուկապից, բացի սննդից՝ այլ բանի վրա պիտի որ ծախս չլիներ:  Հարցին` թե էդ դեպքում փո՞ղն ինչ եք անում, երիտասարդ մի կին, որը երեխայի ու ամուսնու հետ Նոյեմբերյանից էր եկել աշխատելու, ուսերը վեր քաշեց:

Դատելով աշխատավարձերի ցուցակից՝ մեկ ընտանիքը 200-250 հազար դրամ գումար է վաստակում:

«Մի տան պես ենք ապրում, ոչ կռվում ենք, ոչ էլ հարամություն կա, մեզ նման աշխատող մարդկանց համար առաջնային ինչ պետք ա կա. փող են տալիս՝ երբ դիմում ենք, եթե՝ չէ,  ձու են տալիս, հաշվում են 35-40 դրամ, իսկ մենք այդ ձուն խանութում հանձնում ենք 45-50 դրամով», -պատմում էր մի կին՝ մեզ ուղեկցելով այդտեղից վերջերս հեռացած ու աղմուկ բարձրացրած Գագիկ Ռոստոմյանի կացարանը: Հնոտիներից ու օղու շշերից բացի՝ ուրիշ ոչինչ չկար: «Հա, ալկագոլիկ էր, իրար հետ էինք աշխատում, քանի անգամ ա՝ ինչ ասես բերել գլխիս»,- իր նախկին հարևանի մասին ոգևորված պատմում էր կթվորուհի Արմիդան:

«Իրո՞ք ձեր աշխատողները համարակալված են»,- հարցրեցի Գեղամ Ջանվելյանին: «Եթե դա տենց ա, ես էլ եմ համարակալված, իմ համարը 86-ն է,- ասաց նա՝ ցույց տալով տաբելային ցուցակը,- դա ընդամենը աշխատավարձ ստանալու գործընթացը հեշտացնելու նպատակով ենք արել: Ինչ վերաբերում է «փախուստին»՝ նշեմ, որ նա ուղղակի առանց անցագրի դուրս է եկել տարածքից, ինչը աշխատանքային ժամին արգելվում է: Բայց, ինչպես ինքներդ տեսաք, պարիսպ հաղթահարելու խնդիր չկա: Դրանից հետո ինչ-ինչ մարդկանց է հանդիպել, հետո՝ հայտնվել ոստիկանությունում ու եկել իր կնոջն ու որդուն «ազատագրելու»: Ոստիկաններն էլ եկել էին, սակայն կինը չէր ցանկանում գնալ նրանց հետ՝ ասելով, որ իրեն այստեղ շատ լավ է զգում. «Ինչ կլինի՝ թողեք աշխատեմ, գնամ կովերս կթեմ, մարդս ինչ արել՝ արել է, ես իրա հետ գործ չունեմ»: Բայց մենք հետագա բարդություններից խուսափելու համար նրան ասել ենք, որ գնա»:

Ինչ էլ ասելու լիներ Գեղամ Ջանվելյանը՝ ակնհայտ է, որ նման աշխատակիցներ ունեցող ֆերմերը պարտադրված է ինչ-ինչ խստություններ կիրառել որը կարող է ժամանակ առ ժամանակ հունից հանել անօթևանի հոգեբանությամբ այս մարդկանց: Այստեղ խնդիրը մեկն է` երկրի սոցիալ-տնտեսական ողբալի վիճակը հազարավոր մարդկանց դարձնելով գործազուրկ ու տնազուրկ՝ ձևավորեց համապատասխան մտածողությամբ ու վարքով մի խավ, որը պատրաստ է մի քանի կոպեկի համար դավաճանել բարերարին կամ գործարքի գնալ` սեփական արժանապատվության գնով:

Շուշան Գալստյան