Արցախյան պատերազմի հաշմանդամ վետերան Սամվել Միքայելյանն այսօրվանից անժամկետ հացադուլ էր հայտարարել ՀՀ-ում Ֆրանսիայի դեսպանատան առջև: Ազատամարտիկն անտուն է, բնակարան ունենալու հույսը կորցրել է և ուզում է արժանանալ դեսպանի ընդունելությանը` Ֆրանսիա մեկնելու նպատակով: Ֆրանսիայի դեսպանատունն, իհարկե, չի պատրաստվում արձագանքել ազատամարտիկի խնդրանքին` նրա պրոբլեմը համարելով մեր երկրի ներքին գործը: Ոստիկանությունն էլ օպերատիվ միջամտել է, ինչի հետևանքով Սամվելը դադարեցրել է հացադուլը:

Սամվել Միքայելյանի պատմությունը եզակի չէ, հարյուրավոր ազատամարտիկներ ունեն սոցիալական, կենցաղային խնդիրներ, օրվա հաց վաստակելը նրանց համար դարձել է գերխնդիր:

Քչերն են հրապարակավ բողոքում, դիմում պայքարի ծայրահեղ ձևերի, բայց նմանատիպ պրոբլեմները շատերինն են:

Երբ 1994-ին արցախյան պատերազմն ավարտվեց, և տղաները ռազմաճակատից տուն վերադարձան, նրանց դիմավորեց այլ Հայաստան` տնտեսական առաջին բարեփոխումներն ավարտած, աղետի գոտու և շրջափակման ծանր հետևանքներն իր ուսերին տանող: Հայաստանում սոցիալական շերտավորման գործընթաց էր տեղի ունենում: Կռվից վերադարձած մարդն ավելի զգայուն էր սոցիալական բևեռացման, անարդարության ցանկացած դրսևորման հանդեպ:

Հրադադարի հաստատումից հետո պետությունը երկու ճանապարհ ուներ:

Առաջին ճանապարհը բարդ էր, բայց ենթադրում էր կռված տղաների լիարժեք ռեաբիլիտացիա, նրանց համար սոցիալական պաշտպանվածության գործուն մեխանիզմների ստեղծում: Պետությունը, սակայն, այս ճանապարհով չգնաց:

Ազդեցիկ հրամանատարներին արդեն ձևավորված էլիտային ինտեգրելու ճանապարհով` ստեղծվեց ռազմաքաղաքական էլիտա, որն ազդեցիկ դիրքեր ունեցավ պաշտպանության նախարարությունում, մեկ տասնյակից ավելի երկրապահներ հայտնվեցին խորհրդարանում:

Այս սահմանափակ էլիտան ուներ նաև բիզնես հնարավորություն և էլիտայից դուրս գտնվող հազարավոր ազատամարտիկների համար, ըստ էության, կատարում էր պետության դերը. ազդեցիկ հրամանատարները սեփական բիզնեսի հաշվին «կերակրում էին» իրենց ջոկատների տղաներին` նրանց հնազանդության և լոյալության դիմաց: Թերևս, սա էր պատճառը, որ հաճախ երկրապահներին ներքաշում էին քաղաքական, ընտրական գործընթացի մեջ:

Սակայն ժամանակի ընթացքում ռազմական էլիտան տարրալուծվեց ընդհանուր օլիգարխիկ համակարգի մեջ` օտարանալով հազարավոր երկրապահներից, կորցնելով իր «սոցիալական» դեմքը:

Հարյուրավոր, հազարավոր ազատամարտիկներ մնացին մենակ՝ իրենց դարդ ու ցավի, առօրյա կարիքի հետ:

Եթե այսօր նրանցից մեկը որոշել է բարձարաձայն բողոքել, դա չի նշանակում, որ նրա դեպքը եզակի է, բարձրացրած պրոբլեմը` նույնպես: Ավելի ցավալի է, որ նրանք` հայրենիքի պաշտպանները, կորցրել են հավատը սեփական պետության հանդեպ ու արդարություն են մուրում օտար դեսպաններից:

Սուրեն Սուրենյանց