Երբևիցե մտածե՞լ եք, թե ինչու մեր կրթական համակարգում սովետմիությունից ժառանգած կաշառակերությունն ու կոռուպցիան ոչ միայն չեն վերանում, այլև ծաղկում են ու բարգավաճում: Ինչու՞ է բարձրագույն կրթությունը որպես «ադաթ» շարունակում մնալ ու զարգանալ համատարած գործազրկության, աշխատուժի բացակայության պարագայում: Ու՜ր են գնում էդ վայ-մասնագետները, ի՞նչ ոլորտներում են իրենց դրսևորում մեր բուհերն ավարտած զանազան անպահանջարկ մասնագիտությունների տեր երիտասարդները, եթե չեն աշխատում մասնագիտությամբ: Ինչի՞ն է պետք բարձրագույն կրթությունը, եթե չի օգնելու հետագայում բուհում ձեռք բերած մասնագիտությամբ աշխատանք գտնել ու արժանավայել ապրել:

Փորձենք միասին գտնել պատճառը կամ պատճառները, որոնք դրդում են երիտասարդին կամ ծնողին անպայման ընտրել բուհ, այլ ոչ թե քոլեջ, որը կտա կոնկրետ կիրառական մասնագիտություն, ասենք՝ վարսավիրություն կամ ոսկերչություն, շատ դեպքերում ավելի լավ կօգնի գոյատևել, քան ինժեների կամ գյուղատնտեսի մասնագիտությունը:

«Ավարտած» աղջիկ տուն հարս բերելու մեր հայ սովետավանդական մոտեցումը բացատրում է աղջիկներին բուհ խցկելու հայ ծնողների ցանկությունը: Աղջիկն ավելի հաջող կամուսնանա, էլի ավարտած տղայի կառնի. եթե ավարտած էլ չլինի՝ ավելի լավ, աղջկա լեզուն երկար կլինի: Ամեն կողմից լավ է, որ աղջիկն օժիտի մեջ դիպլոմ ունենա: Լավ, հասկացանք:
Անցանք տղաներին: Բնական է, առաջին պատճառը բանակում ծառայությունից խուսափելն է: Բայց շատ բուհերում բանակ էլ են տանում, մեկ է՝ գնում են: Բակալավրիատ, հետո՝ մագիստրատուրա, էդ էլ բանակից խոսափելու համար են անում հաճախ, բայց ամենաշատ բուհամոլներն ապագա կարիերիստներն են, ապագա չինովնիկները:

Որտե՞ղ են անպայման պահանջում բարձրագույն կրթություն, ողջունում պետական բուհի դիպլոմը՝ պետական հաստատություններում, բոլոր այն տեղերում, որտեղ աշխատավարձը վճարում է պետությունը, ու այնպիսի չափի, որ զարմանում ես, թե ինչի՞ են էդքան ձգտում դառնալ քաղծառայող:

Եկանք հասանք բուն պատճառին՝ չինովնիկին, թղթեր ձևակերպող, թույլտվություն տվող չինովնիկին «դաբրո» տվող, ակտ գրանցող չինովնիկին, կադաստրի, «Փարոս»-ի, սոցապի, նախարարությունների չինովնիկին, մեծ չինովնիկի մոտ «պռախոդ» ունեցող կաշառքով լավ ապրող չինովնիկին, ապա՝ հարուստ չինովնիկին, ապա՝ գերհարուստ:

Որտեղի՞ց պիտի մեր որևէ նախարարն ունենա հարստություն: Ինչի՞ պիտի չինովնիկը հարուստ լինի: Ինչի՞ պիտի ունենա առանձնատներ, բնակարաններ մեքենաներ, բիզնեսներ դնի գործունեության օրոք: Ո՞ր մի կարգին երկրում է չինովնիկը ծակ կոշիկներով, հետույքներ մտնելով կարիերա սկսում ու դառնում գերհարուստ: Կամ՝ կուսակցականը: Էդ ի՞նչ փողերով, էդ ումո՞վ են նրանք հարստանում: Ու ո՞նց են անում, ի՞նչ մեխանիզմ է գործում:

Հենց ավարտում են երեխեքը, վռազ փորձում են ինչ-որ նախարարությունում կամ այլ պետական չինովնիկական ապարատում գործի դնել զավակին՝ ծիծաղելի աշխատավարձով. Հետո՝ «պերյոդ» գցելու ակնկալիքով:

Ինչու՞ հիշեցի: 2-րդ կարգի հաշմանդամություն ունեցող ընկերուհուս «Փարոսը» կտրեցին. չինովնիկներն ասում են՝ բալերդ չեն հերիքում: 20000 դրամ էր ստանում, գոնե կոմունալ վարձերն էր մուծում, իսկ հիմա աղջկա 18-ը լրացել է, ու էլ նրան «Փարոս» չի հասնում… Աղջիկն էլ՝ վճարովի սովորող երեխա, հիմա ընկել ու աշխատանք է փնտրում: Կանացի պրոբլեմներ ունի՝ վիրահատություն պահանջող: եթե գոնե հույս կար, որ «Փարոս»-ով անվճար կանցնի, հիմա էդ էլ չկա, մի կողմից էլ՝ արտրոզի պատճառով վիրահատության կարիք ունի, դրա մասին էլ խոսք չկա, չի հիշում, մենակ մտածում է, թե ո՞նց է գոյատևելու: Չինովնիկները բալահամակարգ են կազմել ու, ըստ էդ բալահամակարգի, նրան զրկել էդ չնչին գումարից: Ո՞նց են կազմել էդ բալահամակարգը, ու ո՞նց են անբավարար բալերի հարցը լուծում. պարզից պարզ է՝ կաշառքով:

Մի կաշառակերին մյուսով փոխարինելով համակարգ չես փոխի, պետությունն ինքն է նպաստում կաշառակերությանը: Հիշեք, կա՞ մեկը, ով գոնե մի փոքր տեղ չինովնիկին «շնորհակալություն» չի ասել ծրարի տեսքով, կամ էդ ծրարով գործի ընթացքը չի արագացրել: Ես որ՝ տվել եմ ծրար, իսկ դո՞ւք:

Բուհերի կաշառակերության պատճառը չինովնիկության պաշտամունքն է: