Կառավարությունն այսօրվա նիստում հավանություն է տվել Պետական ներքին ֆինանսական հսկողության ռազմավարությանը և Պետական ներքին ֆինանսական հսկողության համակարգի ներդրման 2011-2013 թվականների գործողությունների ծրագրերին։

Այս որոշմամբ պետական մարմիններում ստեղծվելու են ներքին աուդիտի անկախ համակարգեր, որոնք իրենց վերահսկողության տակ են պահելու կառույցի ֆինանսական շարժերը: Ֆինանսների նախարար Տիգրան Դավթյանն ասում է, որ այս մարմինները պետք է օժտվեն բավարար իրավունքներով, որպեսզի կարողանան առանց կաշկանդվելու վերահսկողություն իրականացնել: «Ներքին աուդիտի ինստիտուտի ներդրմամբ այսուհետ ֆինանսական վերահսկողության պատասխանատուն լինելու է ներքին աուդիտի ղեկավարը, և եթե վաղը- մյուս օրը արտաքին աուդիտը համակարգում թերություն հայտնաբերի, առաջին պատասխանատուն հենց նա է լինելու»,- բացատրում է ֆինանսների նախարարը:

Թե´ ՀՀ Վերահսկիչ պալատի, թե´ Նախագահի վերահսկողական ծառայության աշխատանքային փորձում, կարելի է առանց սխալվելու ասել, որ չի եղել մի դեպք, երբ հիշյալ մարմինները վերահսկողություն իրականացրած լինեն պետական մարմիններում և ֆինանսական չարաշահումներ չհայտնաբերեն:

ՎՊ-ի և ՆՎԾ-ի բացահայտած խախտումների ժամանակ հիմնական պատասխանատուներ են դիտվում համակարգի վերադասները։ Ամենաաղաղակող փաստերը կարող են դառնալ նախարարի, փոխնախարարների հեռացման պատճառ` կախված տվյալ նախարարի կամ փոխնախարարի քաշային կատեգորիայից, իսկ այն դեպքերում, երբ նախարարի կամ փոխնախարարի անձը անձեռնմխելիության ստատուսով է օժտված լինում, մեղքը, սովորաբար, գցում են ավելի խոցելի վարչության պետերի, աշխատակազմի ղեկավարների, մի խոսքով` ենթակաների վրա:

Հասկանալի է, որ այդ շրջանում, երբ Վերահսկիչ պալատը կամ Նախագահի վերահսկողական ծառայությունը հրապարակում է իր կատարած ուսումնասիրությունների արդյունքները, այսինքն` բացահայտում այս կամ այն գերատեսչությունում թույլ տրված բացթողումները, յուրացրած գումարները, զուգահեռ սկսվում է նաև «քավության նոխազների» եռանդագին փնտրտուքը:

ՎՊ-ի նախագահ Իշխան Զաքարյանը մշտապես արդարանում է` ասելով, թե իրենց գործը միայն ուսումնասիրություն կատարելն է, իսկ արդեն պատասխանատվության ենթարկելը, քրեական գործերի հարուցումը ՀՀ գլխավոր դատախազության իրավասության հարցն է: Դատախազության հարուցած քրեական գործերն էլ, հիշյալ բացահայտումների առնչությամբ, վերաբերում են, սովորաբար, միայն երկրորդական դեմքերին, այլ կերպ ասած՝ իրական մեղավորներն ամեն անգամ կամ հիմնականում ջրից չոր են դուրս գալիս:

Կառավարության այս որոշմամբ, սրանից հետո առանց ավելորդ փնտրտուքի, պարզ է լինելու, թե ովքեր են դառնալու «քավության նոխազները»: Մեր հարցին ի պատասխան` արդյո՞ք ներքին աուդիտի ինստիտուտի կիրառմամբ այսուհետ կնվազեն Վերահսկիչ պալատի կամ Նախագահի վերահսկողական ծառայության բացահայտած ֆինանսական չարաշահումները, թե՞ սա ընդամենը «քավության նոխազների ինստիտուտի» հիմնադրման փորձ է, Ֆինանսների նախարար Տիգրան Դավթյանն ասաց , թե ներքին աուդիտի ղեկավարն իր համար պետք է այդ հարցերը պարզած լինի, ճիշտ կարողանա վերահսկել կառույցի հոսքերը և դրա համար էլ անհրաժեշտ է նրան բավականաչափ անկախությամբ օժտել:

Հետաքրքիր է, թե այդ ովքեր են դառնալու ներքին աուդիտի ղեկավարներ, որ կարողանան նախարարներին, փոխնախարարներին ասել, թե` «գիտե՞ս ինչ, պետական փողերի հետ գործ չունես»:

Անկախությանը զուգահեռ, պետական կառույցների ներքին աուդիտի մարմինները ենթարկվելու են ֆինանսների նախարարությանը: Ֆիննախը դառնալու է այն մարմինը, որը կոորդինացնելու է սրանց գործունեությունը, հսկելու, թե խաղի կանոններն ինչպես են պահպանվում: Սա ևս բավականին լուրջ հաղթաթուղթ է և, ինչպես տեսնում ենք, վարչապետ Տիգրան Սարգսյանն այդ հզոր հաղթաթուղթը հանձնում է իր յուրային նախարարին (եթե, իհարկե, ներկա վարչապետի թիմը դիմանա մինչև հիշյալ համակարգի ներդնումը): Ներքին աուդիտի համակարգի` իրապես գործելու դեպքում, ֆինանսների նախարարությունը կարող է դառնալ գործադիրի կաբինետի «ամենաուժային» կառույցը: Պատկերացրեք միայն, թե ինչ ուժ կարող է կենտրոնանալ այն մարմնի ձեռքում, որը կդառնա պետական բոլոր կառույցների ֆինանսական հոսքերի իրական տեղաշարժերի վերաբերյալ ինֆորմացիայի տիրապետողը:

Ավելի պարզ` ներքին աուդիտի տեղային մարմիններից Ֆիննախը կարող է ստանալ ինֆորմացիա այն մասին, թե այդ գերատեսչությունում ով ինչպիսի չարաշահում է թույլ տվել, այսինքն` ֆիննախի ձեռքում կարող են կենտրոնանալ պետական կառույցների բոլոր ղեկավար աշխատողների «դոսյեները», նրանց բոլորի վրա եղած կոմպրոմանտները վերահսկողը կդառնա հենց Ֆիննախը, որն էլ այսուհետ կարող է թելադրել, թե որը որից հետո է լինելու:

Ներքին աուդիտի համակարգը Հայաստանի Հանրապետության կառավարության հորինածը չէ։ Սա դարձյալ եվրոպական պետություններից փոխառած մի բան է, որը փորձ է արվում ներդնել` ձգտելով ապահովել պետական ապարատի ֆինանսական հոսքերի թափանցիկությունը: Եվրոպական երկրներում ներքին աուդիտի համակարգը, ըստ երևույթին, գործում է ինչպես հարկն է: Հայաստանում այն կարող է գործել այնպես, ինչպես նկարագրվեց վերևում, սակայն հաստատապես կարելի է ասել, որ դա դարձյալ ոչ մի կերպ չի գործի այդպես, քանի որ սա Հայաստանն է:

Ներքին աուդիտի, այսպես կոչված, անկախ համակարգեր կներդրվեն, սրանք կդառնան ԽԾԲ-ական կանալներով գործի տեղավորվելու հերթական հնարավորությունները, սակայն կարելի է առանց վարանելու ասել, որ նախարարություններում և այլ գերատեսչություններում ֆինանսական հոսքերը կշարունակվեն հոսել այնպես, ինչպես եղել է, և ֆինանսական հոսքերի գլխավոր վերահսկողը ինչպես և եղել էր, այդպես էլ կմնա տվյալ կառույցի թիվ մեկ անձնավորությունը, կամ երկրորդ ու երրորդ տեղերում կանգնածները` կախված այս կամ այն նախարարությունում հաստատված կարգից, և նրանք ազատորեն կգործեն, կախված` թե ինչպիսի հարաբերություններ ունեն իրենցից վերև գտնվողների հետ: Ինչ վերաբերում է պատասխանատվությանը, ապա չի բացառվում, որ իսկապես ներքին աուդիտի ղեկավարներն օգտագործվեն որպես շատ հարմար «քավության նոխազներ», սակայն սա ևս, ինչպես ասում են, կապրենք կտեսնենք:

ԼՈՒՍԻՆԵ ՔԵՍԱՅԱՆ