Ես գրող եմ, որը լրագրությամբ օրվա հաց է վաստակում: Իհարկե շատ կուզեի, որ գրքերս տպագրվեին հազարավոր տպաքանակներով ու սպառվեին, և ես կարողանայի հպարտ ասել` «Ես գրող եմ, և իմ բարեկեցությունն ապահովում եմ իմ գրով»: Սակայն այսօրվա օրով դա անհնար է թվում, քանի որ ես գրում եմ, իսկ ընթերցողներս մեծամասամբ այն մարդիկ են, որոնց ինքս եմ նվիրել իմ գրքերը։ Կարճ ասած` այսօրվա հայ գրողն անձամբ ճանաչում է համարյա իր բոլոր ընթերցողներին:

Գրող, հրատարակիչ, գրախանութ. սա է ընթերցողին գիրք հասցնելու շղթան։ Հայաստանում այս շղթայում որոշ խնդիրներ կան։ Ո՞րն է պատճառը։ Այս խնդիրների շուրջ քննարկում էր կազմակերպել «Սիվիլթաս» հիմնադրամը:

Բանաստեղծ Կարեն Անտաշյանն ասաց, որ առաջին խնդիրներից մեկը նոր տնտեսական հարաբերություններում գրական շուկա ստեղծելու անհրաժեշտությունն է. «Պետք է մարքեթինգային հետազոտություններ անել: Քանի որ երիտասարդները չունեն գիրք կարդալու կամ գնելու մշակույթ, ես իմ գրքերն, օրինակ, տեղադրել եմ իմ կայքում, ու դրանք հասանելի են ընթերցողին առցանց: Հեռուստատեսությունը կարող էր հուժկու գործիք լինել գրքի պահանջարկ ձևավորելու համար։ Չկարդալու բացասական կողմերից մեկն էլ այն է, որ բանավոր խոսքը դառնում է դոմինանտ ու աղտոտում է գրական լեզուն»։

«Անտարես» հրատարակչության տնօրեն Արմեն Մարտիրոսյանի ասելով, հրատարակչությունները տնտեսապես հետաքրքրված չեն, տպագրված գրքերը չեն վաճառվում։ Հայաստանում գիրքն ավելի էժան արժի, քան երշիկը։ Ցավալի է, որ հասարակությունը չի գնահատում գիտելիքը, միտքը։ Մինչև այսպիսի վերաբերմունքը գրքի հանդեպ չուղղվի, ոչինչ չի փոխվի:

ԱՄՆ դեսպանատան ինֆորմացիոն կենտրոնի տնօրեն Ներսես Հայրապետյանը համոզված է, որ գիրքը պետք է հասնի ընթերցողին, հիմնականում գրադարանների միջոցով, իսկ գրադարաններն այսօր միջոցներ չունեն համալրվելու համար։ Հայաստանում կան մոտ 1200 գրադարաններ, կան նաև նույնքան դպրոցական գրադարաններ, բայց գրքերը չեն հասնում այնտեղ ու գիրքը ընթերցողին հասցնելու ցիկլը չի աշխատում։ Պետությունը պետք է խնդիր դնի իր առջև գրքի ու ընթերցանության արժեքը Հայաստանում վերականգնելու համար։ Ասում են՝ հայերը ընթերցասեր են։ Ցավոք, դա տարածված մոլորություններից մեկն է։

«Սիվիլիթասի» հիմնադիր Վարդան Օսկանյանն էլ ասաց. «Պետությունը մեծ դեր ունի այս ասպարեզում։ Հարցի լուծումը պետք է դպրոցից սկսվի։ Պետք է վերածնենք հետաքրքրությունը մեր սերունդների մոտ գիտելիքի ու ընթերցանության նկատմամբ։

Աշխարհում գիտելիքի կրիչը փոխվել է, զարգացել է։ Էլեկտրոնային գրքերը նույնքան կարևոր են ու կարող են հարցի լուծում լինել, որքան դասական, թղթի վրա տպված գրքերը։ Սակայն Հայաստանում ոչ միայն սովորական, էլեկտրոնային գրքեր էլ չեն կարդում։ Հասարակությունը, որը հասկանում է, որ հնարավոր չէ իշխանության գալ խաբեության միջոցով, գնահատում է նաև գիտելիքը։ Ցավոք, մեր հասարակությունը դեռ չի հասել այդ մակարդակին։ Հարևան Վրաստանում դա կարծես սկսել են գիտակցել։ Խնդիրն ավելի խորն է։ Մշակույթը պետք է կրթել, զարգացնել, սնել։ Մեր կառավարությունը չի գիտակցում սրա անհրաժեշտությունը։ Հասարակությունը պետք է հասկանա, տեսնի, որ գիտելիքի շնորհիվ կարելի է լավ ապրել, պետք է օրինակներ ունենա։ Հայաստանում լավ ապրողները հիմնականում գիտելիքի շնորհիվ չեն հասել բարեկեցության»։

Տիգրան Զարգարյանի կարծիքը հակասում է ընդունվածին` թե հայերը չեն կարդում: Նա պնդում է, որ կարդում են, շատ են կարդում։ Երիտասարդները կարդում են էլեկտրոնային գրքեր։ Նա իրավիճակը ողբերգական չի համարում։ Ըստ նրա՝ ուղղակի գիտելիքի կրիչն է փոխվել:

Արձակագիր Հարութ Կբեյանը համոզված է, որ պետք է գրել այն, ինչ կկարդացվի, քանի որ չես կարող սպառել այնպիսի սյուժեներ, որոնք հետաքրքիր չեն ընթերցողին: Նա որպես օրինակ բերեց Գոգոլի «Ռևիզորի» ծննդյան պատմությունը. երբ Գոգոլը ինչ-որ բան էր տարել հրատարակչություն, հրատարակիչը մերժել էր, ասելով, որ չեն կարդա: Այդ պահին այնտեղ է եղել նաև Պուշկինը, որը հուշել է Գոգոլին «Ռևիզորի» գաղափարը, և այն իրոք դարձել է բեստսելլեր ու մինչ այսօր չի իջնում բեմից։ Հարութի կարծիքով՝ պետք է գրել հայերին ու հայաստանցիներին այսօր հուզող և հետաքրքրող հարցերի մասին, ու այդ գրականությունը պահանջարկ կունենա:

Սալբի Ղազարյանը սահմանափակեց քննարկումը, առաջարկելով այն տեղափոխել առցանց:

Բայց ամենահետաքրքիրը սկսվեց քննարկման ավարտից հետո, երբ մեզ` գրողներիս, մոտեցավ հրատարակիչ Արմեն Մարտիրոսյանն ու առաջարկեց համագործակցել: Նա հրավիրեց մասնակցել հրատարակիչների միջազգային ֆորումին, որը տեղի կունենա հոկտեմբերի վերջին, ներկայանալ ամենքիս գրքի մասին իրենց կարճ ամփոփ պատմությամբ, ու խոստացավ օգնել կապեր հաստատել արտերկրյա հրատարակիչների հետ, որպեսզի հայ գրողները կարողանան թարգմանվել ու ներկայանալ համաշխարհային շուկա:

Նա նաև առաջարկեց համագործակցել գրող-հրատարակիչ «ամուսնությամբ», այսինքն` փոխշահավետ պայմաններով ու ազնիվ, եկամուտի տոկոսային հարաբերակցությամբ : Նա ասաց, որ պատրաստ է առանց շահույթի համագործակցել` հանելով միայն գրքի ինքնարժեքն ու գրողի հոնարարը:

Իմ պրակտիկայում սա առաջին դեպքն է, երբ հրատարակիչը ԻՆՔՆ է դիմում գրողին համագործակցության համար, ինչպես դա արվում է ողջ քաղաքակիրթ աշխարհում: Գուցե սա է հենց սկիզբը, գուցե այսպես է ջարդվում կարծրատիպը։ Վերջապես մեր գրողը, մտավորականը իրեն պահանջված կզգա, ու կսկսի հարգել ինքն իրեն, քանի որ ստիպված չի լինել վիզ թեքել զանազան հովանավորների առաջ: Ու երևի հենց այստեղից էլ պետք էր սկսել:

Լուսինե Վայաչյան