«Եթե ամեն շրջանում Ձեզ նման գոնե յոթ ուսուցիչ ունենայինք`աշխարհի տակ ու գլխից այսպես քաջատեղյակ, ապա… ցեղի մեր տեսակը երազում ափ մը կունենար: Էս դժվարին կյանքում հավատի, սիրո էն սարն եք, որ պատանիներ և պատանուհիներ կտանեք առաջ: Երանի Ձեր աշակերտներին»:

Հրաչյա Մաթևոսյանն այսպես է բնորոշել Լոռվա լավագույն մանկավարժ, Ստեփանավան քաղաքի վաստակաշատ ուսուցիչ, իրական մտավորական Էմմա Մկրտչյանին:

-Տիկին Էմմա, իսկ դուք ինչպե՞ս կներկայացնեք Լոռվա մտավորականին:

— Լոռին հայտնի է իր մտավորականներով, որոնցից մի ամբողջ սերունդ աճել, մեծացել է Ստեփանավանում: Ինքս էլ ինձ Ստեփանավանցի մտավորական եմ համարում, թեև ծնվել, մեծացել եմ Լենինականում: Կյանքիս հիսուն տարիները նվիրել եմ այս քաղաքի մանուկ սերնդի դաստիարակությանը: Մտավորական բառը արտաբերելն այսօր շատ պատասխանատու է, որովհետև վառ անհատներն այնքան էլ շատ չեն: Ուրախանում եմ նրանցից յուրաքանչյուրի գործով` լինի դերասան, երաժիշտ կամ քաղաքական գործիչ: Կարևորում եմ միայն այն, որ յուրաքանչյուրը գտնվի մտավորականի իրական բարձրության վրա:

— Իսկ ինչպե՞ս է Լոռին կարևորում, գնահատում իր մտավորականներին:

— Յուրաքանչյուր անձ իր արժանի գնահատանքը ստանում է աշխատանքին համապատասխան: Ունենք մտավորականներ, որոնք մեծ հարգանք ու համբավ են վայելում ժողովրդի կողմից: Այդ մարդկանց աշխատանքը պահպանվել է շատ շատերի սրտում, նրանց հետքը մնացել է հասարակության վարքի մեջ, իսկ նրանց աշխատանքը վարակել է սերունդներին:

-Ի՞նչ սերունդ է այսօր բարձրանում:Լոռին ունի՞ վաղվա մտավորականը:

-Հիմա դպրոցն ապրում է ծանր տարիներ, որակյալ ուսուցիչներն էլ շատ քիչ են: Քիչ են, որովհետև դպրոցից գնում են կիսագրագետ, բուհը ավարտում են հազիվհազ և նորից վերադառնում դպրոց: Հասարակության կողմից մտավորականի զգալի պահանջ էլ չկա, քանի որ հասարակական-քաղաքական կյանքը շատ հեղհեղուկ է դարձել: Այն մշակույթի կենտրոնները, որտեղ երևում էր մտավորականության դեմքը, կայանում ժողովրդի և մտավորականի կապը, փակվել են: Չկա հոգևոր սնունդ, չկա գիրք, թերթ կարդացող, ամբողջ քաղաքում գրախանութ չկա: Երեք հազար կտոր գրականություն ունեմ, որը տրամադրված էր Լոռվա հասարակությանը, իսկ հիմա գրադարանս ընթերցող չունի, գրքի կարիք չկա: Ուսուցիչն առանց գիրք կարդալու դասավանդում է, իսկ ուսանողն առանց կարդալու քննություն է հանձնում: Զարմանալի բան է:

-Պատճա՞ռը:

-Պարզապես ամեն ինչ նյութականացվեց, գիտելիքն ու դիպլոմը սկսեցին գնել փողով, ինստիտուտն էլ ավարտում են առանց գիրք կարդալու:

-Ու՞ր ենք գնում, ի՞նչ է մեզ սպասվում:

-Ինչպես Իսահակյանն է ասել. «Կգա հոգու սով»: Ահա, եկել է այդ ժամանակը: Սակայն ես հույսս չեմ կորցնում, որովհետև նկատել եմ, որ ժողովուրդը դառնում է գրագետ մարդը: Սա հուսադրող է: Թեպետ, կարծես կապիտալի նախնական կուտակման ժամանակաշրջան լինի: Հրաշալի է բնորոշել Թումանյանը.- «Մեր հին հավատից ընկել ենք, կորել, նորն էլ չգիտենք, թե ի՞նչ է եկել»:

-Թումանյանից մինչև օրս միթե՞ ոչինչ չի փոխվել` նոր հնարավորություններ, գործելու նոր ասպարեզներ:

-Այո, չկա ասպարեզ և շատ շնորհալի մտավորականներ մնում են պարփակված գավառական նեղ շրջանակներում: Ցավոք մեր հասարակությունը համակերպվել է այս միապաղաղությանը, միօրինակությանը:

-Ո՞րն է Ձեր հուզումը որպես մտավորական:

-Ամբողջ կյանքում պայքարել եմ անգրագիտության դեմ։ Ամեն չարիքի արմատը անտարբերությունն է. հատկապես, երբ մտավորականը հասուն չէ և իր խոսքը չի ասում հասարակական արատավոր երևույթի մասին, ես չեմ ընդունում: Լավ մարդը պայքարում է չարիքի դեմ: Ես դա փոխանցել, խրատել եմ իմ սաներին և ուրախ եմ, որ հատկապես որդիս`գեներալ- լեյտենանտ Հրաչյա Հարությունյանը, նվիրված է այդ առաքելությանը: -Ո՞րն է Էմմա Մկրտչյանի խրատը:

-Դատարկ հասկը գլուխը միշտ ցից է պահում: Երբևէ տեսե՞լ եք, որ հասուն հասկը ցից մնա: Հասուն հասկի գլուխը խոնարհ է: Այդպես են դատարկ մարդիկ, գլուխնրը միշտ ցից են պահում: Խրատս`որքան հնարավոր է խոնարհ լինել: Դա ցույց է տալիս մարդու խելացի, հասուն լինելը:

— Ձեր երազանքները, Ձեր հույսը…

-Մեր ազգի դժբախտությունը ցաքուցրիվության մեջ է: Ես պայքարում եմ բոլոր նրանց դեմ, ովքեր լքում են հայրենիքը, որքան հնարավոր է փորձում եմ կանխել, հետ պահել նրանց: Ու՞ր է մեր տղամարդը: Մեր կանանց, երեխաների դժբախտությունը առանց տղամարդ ապրելն է: Տղայի գլխին տղամարդու ձեռք է պետք:

-Այնուհանդերձ, հավատու՞մ եք մեր ժողովրդի ներուժին:

-Հավատում եմ: Դարեր են անցել և ինչպես Տերյանը կասեր. «Ուր է Բաբելոնը, ուր է Ասորեստանը»: Չկան, իսկ մեր ժողովուրդը կա: Մնաց, որովհետև կենսունակ է, արմատը մաքուր է, ամուր։ Հավատում եմ` մեր ժողովուրդը անպայման կհասնի իր լավ օրվան: Չնայած բոլոր նեգատիվ երևույթներին, ժողովուրդը կհաղթահարի այս դժվարին ժամանակները և դուրս կգա լայն ճանապարհ:

-Անշուշտ. մենք կարիք պիտի ունենանք ազնիվ, նվիրյալ առաջնորդների:

-Ժողովրդի առաջնորդը մտավորականը պիտի լինի, նրա հոգու ցավերի արտահայտողը: Նա է, որ պիտի սատար կանգնի ժողովրդին: Ուղղակի ազնվություն և նվիրվածություն է պետք:

-Իրականացած համարու՞մ եք Ձեր բոլոր երազանքները:

-Իմ և անձնական և հասարակական կյանքում ոչինչ թերի չի մնացել: Բոլոր երազանքներս իրականացել են: Ավելին, ես ինձ երջանկագույն ուսուցիչ եմ համարում: Միակ երազանքը, որ ունեմ այսօր, իմ ժողովրդի հաջողությունն է: Պիտի յուրաքանչյուր մարդկային հոգու մեջ բարություն սերմանել, որ բարությունն իր հետ բարություն բերի: Ժողովրդի մեջից պետք է չարությունը վերացնել, որը բումերանգի պես միշտ հետ է դառնում: Աշակերտներիս երջանկությունն եմ երազում: Նրանք շարունակում են իմ գործը ու հպարտ եմ նրանցով, սակայն միշտ անհանգստանում եմ նրանց համար:

-Ինչու՞ եք անհանգստանում Ձեր սաների համար:

-Ինձ անհանգստացնում է օլիգարխների ագահությունը: Ճիշտ է, նրանք ինչ որ բան ստեղծում են, բայց երբ ստեղծում են թալանի միջոցով, ես դա չեմ ընդունում: Արդար աշխատանքով ստեղծածն է ընդունելի, բայց երբ առյուծի բաժինն են խլում` անընդունելի է:

-Որպես վերջաբան, ի՞նչ կասի մեր ժողովրդի սերն ու հարգանքը վայելող ուսուցիչը:

-Կարծես իմ կյանքի ողջ ընթացքը ինձանից լավ բնորոշել է Թումանյանը. «Քանի ձեռից եմ վառվել, վառվել ու հուր եմ դարձել, հուր եմ դարձել լույս տվել, լույս տալով եմ սպառվել»:Ես ցանկանում եմ, որ մեր մտավորականությունը սպառվի: Սպառվի, լույս տալով, որովհետև դա է մտավորականի իրական կոչումը` լույս տալ իր ժողովրդին:

Կարինե Ջանջուղազյան