Թող բարբառանքը

Սրտի մատուռից

Տա անեղծ լույսի

Հայցող տեսիլներ..

Որ տարածության ու ժամանակի ունայն մահիճում`

Հառաչանքներից հյուսած կարոտով

Զարդարի օրը…

Զրույցս նկարիչ, պոետ, «Այգերգ» ժողովածուի հեղինակ Արմեն Խոջոյանի հետ էր, հարցերս նույնը, ցանկությունս` բացահայտելու այսօրվա մտավորականի տեսակը, նրա ներուժը։

— Մտավորական մարդու Ձեր բնորոշումը:

— Դա ապրելակերպ է, մտավորականը մտավոր ուժի կրողն է` իր իսկ ընտրությամբ, իր իսկ ինքնակրթությամբ:

— Ի՞սկ մեր այսօրվա մտավորականները, նրանք կրո՞ւմ են մեր ժամանակի խնդիրները։

— Պասիվ են նրանք, որովհետև հասարակության այն շերտերը, որոնք պետք է ընկալեն մտավորականին, կայուն չեն: Սովետմիության ժամանակ հասարակության և մտավորականի կապը ավելի սերտ էր, որովհետև ժամանակը հաստատուն էր, փոփոխական չէր ` ինչպես հիմա: Հարուստ — աղքատի խնդիր չկար։ Կար միջին խավ , որտեղ սովորական մարդը կարող էր լինել կիրթ, գրագետ, արվեստ հասկացող ու գնահատող: Ցավոք, մեր հասարակությունը այսօր գնահատող չէ, ընկալող չէ, այնքան, որ քո արձագանքը տեղ հասնի: -Ուզում եք ասել ` չկա մտավորականի հասարակաական պահանջ:

-Պահանջը կա, ուղղակի հասարակության և մտավորականի սերտ կապն է կորել:Այն կարող է վերականգնվել, եթե մեր պետության ողջ իրավական դաշտը կիրթ լինի և պարզ գիտակցվի, որ մեր արվեստը երկրինն է: Թե չէ գրողները գրողներին են կարդում, նկարիչները նկարիչներին են փնովում, օպերայի երգիչները խմբավորվում են, չկա ընդհանուր ազգային մտածողություն: Ունենք առանձնակի արվեստագետներ, բայց նրանք չեն արժևորվում, որովհետև նրանց պահանջը և կա, և չկա: Արվեստագետը, որ իր աշխատանքին նայում է թեթև, զուտ որպես աշխատանքի, չի կարող կոչվել մտավորական, որովհետև ասելիք չունի։ Անկեղծության միջոցով շատ կարևոր բան է հաղորդվում, որովհետև արվեստի մեջ կան կոդեր, խորհուրդներ, որոնք հասկանալու համար նախ ինքդ պիտի դրանք կրես, որ մատուցել կարողանաս: Օրինակ` մեր Մատենադարանը, որ այդքան հայտնի ձեռագրերի պահոց է, մատուցում են զուտ գիտական տեսանկյունից, պատմաբանները զուտ վիզուալ արժեքն են գնահատում, առանց դրանց կոդն ընկալելու, որը շատ խորն է, թե որպես գաղափար, թե որպես արվեստ, որը ծառայում է հոգևորին: Իսկ բարձրագույն արվեստը, իրոք, ծառայում է հոգևոր մշակույթին։ Եթե այդպես չէ, ուրեմն սպառողական է, կենցաղային: Երբ արվեստի մեջ, մտավորականի մեջ վերջանում է հուզումը, ծարավը, նա դադարում է լինել մտավորական:

— Այսօրվա գերարագ ժամանակներում կարևորվո՞ւմ է մտավորականի խոսքը:

— Կարևորվում է, երբ պետությունն ու հասարակությունը բախվում են ու փորձում մտավորականի միջոցով կապը վերականգնել: Այստեղ մտավորականի արժեքավոր խոսքն է, որը կօգնի, կծառայի հասարակությանը: Այդպիսի մտավորականներ ունենք, բայց ցավոք չունենք ինտելեկտուալ, հարուստ մեկենասներ, որոնք կապող օղակ են հասարակության և մտավորականի միջև: Միշտ շահել է այն պետությունը, ուր նման որակի հարուստներ կան, ոչ թե պարզապես փող ունեցողներ, այլ կիրթ, արվեստի գիտակ, հոգով հարուստ, գաղափար ներկայացնող մարդիկ, որոնք կարող են արժանին հատուցել իրենց մտավորականներին: Օրինակ` Գյուլբեկյանը, որն այնքան գիտակ է եղել արվեստին, որ նրա հավաքածուն համարվում է աշխարհի լավագույներից մեկը: Ես կուզենայի մեր հարուստը ինքը հոգով հարուստ լինի։ Երբ կա հոգևորի պահանջը, կա և գնահատանքը։ Եթե չլիներ ռուս մեծ մեկենաս Մորոզովը, որը պատվերներ էր տալիս Մատիսին, ռուսները չէին հպարտանա, որ ունեն Մատիսի երկու հսկայական գործ, որը ներկայացնում է մի ամբողջ դարաշրջանի կուլտուրա: Դա շատ պարզ է, երկուսի մեծ կոնտակտը պայթյուն է առաջացրել: Փողը միայն տպարանում տպված թուղթ չէ, այն պիտի վերածվի արվեստի, կրթի քո ժողովրդին, ներդրվի քո ազգի մշակույթը կայացնելու գործում: Արվեստը հո՞ միայն հմայվելու համար չէ, այն կրթում է, ազգապահպանման հարցում անհրաժեշտություն է: Մարդը պիտի չմոռանա, որ հոգու սովը կարող է լինել շատ ավելի անտանելի, քան կեցության խնդիրը: Հավատքը, եթե չփոխանցվի սիրո միջոցով, միայն եկեղեցին ու Սուրբ Գիրքը քիչ են:

— Ունե՞ն մեր արվեստագետները ազատ երկրում ապրելու զգացողություն: Պաշտպանվա՞ծ են նրանք այդ ազատության մեջ։

— Չկա մեր երկրում պաշտպանվածություն: Մի օրինակ բերեմ: Գերմանիան օրենք ընդունեց, թե ինչ անել, որ իրենց

արվեստագետները ճգնաժամից չտուժեն։ Հիմա ծրագիր են մշակում բյուջեյի հաշվին արվեստագետներին հատուկ ֆինասավորելու, որ հուսահատությունից չկորսվեն, չհարբեն, ինքնասպան չլինեն: Սա արդեն մոտեցում է, պաշտպանություն է քո երկրի կողմից: Մեզ մոտ ամեն ինչ մեր ուսերի վրա է: Մի հարցազրույցի ժամանակ ինձ հարցրին, արդյոք նկարիչների միությունը վրձին տալի՞ս է: Խնդիրը այստեղ վրձինը չէ, այլ վերաբերմունքն է: Եթե սովետի ժամանակ պետությունը աշխատանք էր գնում, դա ոգևորում էր, որովհետև երկիրը հովանավորի կարգավիճակում էր, երկիրը քեզ տեր էր, իսկ դա պարտավորեցնում է։ Անտեր մարդն ինչի է պետք, անտեր արվեստագետը առավել ևս։

— Ինչպե՞ս կբնորոշեք մեր ժամանակները:

— Մենք ապրում ենք դժվարին, փոփոխական ժամանակաշրջան, ձևավորվել են երկու ծայրահեղ խավեր, մեկը մյուսին չհարգող, չհանդուրժող: Պիտի հուսալ, որ նոր սերունդը կարժևորի մեր ավանդույթները: Համաշխարհային կուլտուրայի մեջ նոր-նոր Սարյանը, Քոչարը, Մինասը մտնում են աճուրդային գոտի, նրանց թեև միլիոններ չեն գնահատում, բայց պահանջը կա: Եթե եղածը չգնահատվի, չվերարժևորվի, չի կարող նորը ձևավորվել, չի կարող եղածը շարունակվել:

— Ունե՞նք անհանգստանալու պատճառ, որևէ վտանգ տեսնու՞մ եք։

— Ամենամեծ վտանգը անտարբերությունն է: Անտարբերության մեջ շատ բաներ կորսվում են: Արվեստագետի համար կարևոր է ընկալված լինելը: Կուզեի մեր երկիրը պինդ լիներ և հնարավորություն տար մեր արվեստագետներին կայանալու, ներկայացվելու և նոր սերնդին ճանապարհ ցույց տալու:

— Որ՞ երևույթներն են, որ քեզ ցավ են պատճառում:

— Աղբարկղների մոտ հավաքված բոմժերը: Աղքատներն ինձ մեծ ցավ են պատճառում: Անցնում եմ մեր այսօրվա շքեղ խանութների կողքով, տեսնում առատությունն ու դառնանում մեր հասարակության ծայրահեղ բևեռացումից: Գուցե աշխարհում դա ընդունված է, բայց ինձ, որպես արվեստագետ, դա հուզում է: Ուզում եմ տեսնել այն նորմալ խավը, որն ապահովում է իր ընտանիքը, որը կիրթ է: Երբ քաղաքը կիրթ չէ, չկա հարգանք, վերածվում է քաոսի, արդեն քաղաք չէ:

— Իսկ մայրաքաղաքի արտաքին տեսքը բավարարո՞ւմ է քո գեղագիտական ճաշակը:

— Մեր քաղաքը տեսք չունի: Չկա ճարտարապետական քաղաքաշինություն: Միայն հարմարվածության ֆունկցիաներ կան: Կառուցվում է, ինչ հարմար է, և այնքան, ինչքան հարմար է: Կարելի էր ուղղակի պահպանել այն, ինչ պետք էր պահել, իսկ նորը կառուցել մի նոր տեղում, ինչպես քաղաքակիրթ երկրներում է`ունենալ հին ու նոր քաղաքներ:

— Հավատո՞ւմ եք մեր երկրի ապագային:

— Իհարկե, հավատում եմ: Ես օպտիմիստ եմ:

— Շատերն են հուսահատված:

— Ակնհայտ է, որ այսօրվա սերունդը արևմուտքի արժեքներն է դարձնում չափանիշ: Բայց ես փորձում եմ հավատալ, որովհետև չի կարող միանշանակ խավար լինել: Մթի կողքը լույսը կա: Եթե մենք մթի մեջ ենք, միևնույն է լույսը բացվելու է: Լույսը իր հետ լույս է բերում: Ուղղակի մոռանում ենք, որ դա մեզնից էլ է կախված: Արևի լույսը միայն հնարավորություն է տալիս իրար տեսնելու: Ինչպես Շամլուն է ասում.« Գեղեցիկը լույսում, գեղեցիկ է մթությունում»: Բայց դա տեսնել է պետք: Դու պիտի սպասես լույսը բացվի, որ գեղեցիկը տեսնես:

— Քո խրատը երիտասարդին:

— Ուզում եմ, որ շատ սիրեն իրար, լինեն կրթված, ճանաչեն աշխարհի բոլոր մշակույթները, առաջինը` մերը: Ինչը որ բուն ազգային է` պահեն: Մեր միջնադարյան կուլտուրան այնքան բարձր է եղել, որ այսօր ցանկացած ազգ կուզենար ունենալ: Միայն Նարեկացին բավ է, որ հպարտանանք: Ինչ արժեքներով, ինչ հավատքով է նա մեղքերի ամբողջ քավարանը բացում ու տանում դեպի սեր: Մեր ժողովուրդն էլ է ասում, թե Նարեկացի ունենք, բայց ասելով չի, դա պետք է փողոցում երևա, որ դու Նարեկացի կրող ազգ ես: Եթե դա փողոցում չի երևում, ի՞նչ իմաստ ունի անունը տալը: Նարեկացին նախ կրթում է մարդու անհատականությունը, փաղաքշում, սիրում, փայփայում: Սրանք բառեր չեն:

— Նկարիչ-պոետ Արմեն Խոջոյանը ի՞նչ է փնտրում այսօր: Ո՞րն է քո խոհը, քո խռովքը:

— Եթե վերանա հուզումը, սերը, կատարելության ձգտումը, կվերանա նաև արվեստը: Ստեղծագործությունը ցավից է ծնվում:

— Եվ ի՞նչն է քեզ ալեկոծում:

— Ամենաշատը անտարբերությունը: Երբ վերանում է կուլտուրան, շփումը գեղեցիկի հետ, որը մարդուն ավելի խոհեմ է դարձնում: Պետք է այսօրն ապրել, ոչ թէ սպասել, որ ապրենք: Մարդ կա ապրում է, մարդ էլ կա ամբողջ կյանքում պատրաստվում է, որ ապրի: Երբ չկան ասողն ու լսողը, ոչինչ չի կայանում: Նյութականը արժեք չէ: Կան իրական արժեքներ, որոնք, եթե նույնիսկ պատրաստ չես ընկալելու, ապա պիտի այնքան աշխատես քեզ վրա, մինչև որ դրանք քո համար դառնան իրական, քոնը: Ոչ միայն անուններ տանք, այլ շփվենք այդ արժեքների հետ, որպեսզի դրանք մեզ համար դառնան կենսական: Դա փողոցում լինելու կուլտուրան է, դա համերգ լսել է, դա նկար նայել է, խոսելը, գրականությունը և այլն:

— Այն երազանքը, որն ավելին կբերի:

— Երազում եմ այն նկարը, որը դեռ չեմ նկարել: Շատ ավելին եմ ուզում, ուզում եմ սիրել իմ երեխաներին, իմ միջավայրը, իմ ընկերներին: Այդ սերն ինձ ավելին է տալիս…

Կարինե Ջանջուղազյան