Զրույց «Պոլոնիա» լեհահայ համայնքի ղեկավար Ալլա Կուզմինսկայայի հետ

Հեռախոսով խոսելուց նա ինձ թվաց մոտավորապես իմ տարիքին` 40-45: Սակայն ինձ դիմավորեց գեղեցիկ, խնամված, մտավորականի կնիքը դեմքին շատ հաճելի 65-ին մոտ մի տիկին և ուղեկցեց «Պոլոնիա» կենտրոնի տարածք: Էքսկուրսից հետո նստեցինք զրույցի, որը բավականին ծավալուն ստացվեց, բայց այնքան բովանդակալից, որ ափսոսում եմ ինչ-որ բան բաց թողնել:

— Ալլա Բրոնիսլավովնա, ինչպե՞ս եք հայտնվել Հայաստանում:

— Ես ծնվել եմ Մոլդովայում, երբ այն դեռ Ռումինիայի կազմում էր: Հետո` 40 թվականին սովետները Բեսարաբիան հետ վերցրեցին, իսկ ուղիղ մի տարի հետո սկսվեց պատերազմը, և մենք, չսպասելով գերմանացիներին, էվակուացվեցինք: Շատ տանջվեցինք, թափառեցինք, ոչ մի տեղ մեզ չէին կարողանում ընդունել, կանգ առանք Ստալնիգրադում, մնացինք այնտեղ մի տարի, հետո, ընտանի կենդանիների հետ, որոնց չէին ուզում թողնել գերմանացիներին ու տանում էին Ղազախստան, գնացինք այնտեղ ու մնացինք մինչև 44 թիվը: Ես արդեն 15 — 16 տարեկան էի, հանդիպեցի երիտասարդ մի զինվորի, մենք սիրահարվեցինք, փոխանակեցինք հասցեները ու նա էլի գնաց կռվելու: Եռանկյունի նամակներ էինք գրում իրար, իսկ երբ Կոստյուշկոյի անվան լեհական ջոկատն էին կազմավորում, նա խնդրեց, որ ծառայի այնտեղ: Պատերազմից հետո մենք վերադարձանք Մոլդովա, նա եկավ, ծնողներիցս խնդրեց իմ ձեռքը, ծնողներս համաձայնվեցին, մենք ամուսնացանք, իսկ պատերազմից հետո մենք արդեն հայտնվեցինք Հայաստանում:

— Նա հա՞յ էր:

— Չէ, ռուս էր: Նրա հայրը ռուս էր, իսկ մայրը կովկասյան գերմանացիներից: Ադրբեջանում գերմանացիներով բնակեցված Խանլար տեղանք կա, այլ կերպ այն կոչվում էր Է լինենդորֆ, նրա մայրն այդտեղից էր: Ճիշտ է, պատերազմի ժամանակ նրանցից շատերին արտաքսեցին, բայց նրա մորը ձեռք չտվեցին, քանի որ ամուսինը ռուս էր, և նրանք մնացին: Դե, ինքն էլ խնդրեց, որ Հայաստանում ծառայի: Մենք գնացինք Մոսկվա, ու քանի որ ես ոսկե մեդալակիր էի, ուզում էի սովորել, բայց չստացվեց, նա ինձ բերեց Հայաստան: Սկզբում եկանք Գյումրի, հետո որոշ ժամանակ ապրեցինք Էջմիածնում ու արդեն վերջնականապես տեղափոխվեցինք Երևան: Երբ փոքր տղաս մի քիչ մեծացավ, ես Երևանում ընդունվեցի Բրյուսովի անվան օտար լեզուների ինստիտուտ, հետո ավարտեցի ասպիրանտուրան: Աշխատել եմ տարբեր տեղերում, հիմա դասավանդում եմ Բրյուսովում, բայց ոչ թե ֆրանսերեն, որն իմ մասնագիտությունն է, այլ մանկավարժություն:

— Երևի թե անհեթեթություն է հարցնել Ձեզ` սիրո՞ւմ եք Հայաստանը: Համարո՞ւմ եք այն Ձեր երկրորդ հայրենիքը, սովորաբար այդ հարցը տալիս են էմիգրանտներին:

— Ես այստեղ եմ 46 թվից, երբեք Հայաստանից երկար ժամանակով դուրս չեմ եկել: Նույնիսկ այն տարիներին, երբ ամեն մեկը, ով տոմսի փող ուներ, հեռանում էր այստեղից` չգնացի: Շատ եմ սիրում Հայաստանը: Ես մեծացել եմ մի միջավայրում, ուր տաբեր ազգություններ կային, և երբեք չեմ բաժանել մարդկանց ըստ ազգության, ես ինտերնացիոնալիստ եմ: Իմ հարսը հայ է, հիանալի աղջիկ է: Ամենալավ կոմպլիմենտը, որ ես իմ հասցեին լսել եմ, եղել է, երբ հավաքված էինք, ու Ռազմիկ Դավոյանը կատակով հարցրեց. «Քեզ ոչ մեկն էստեղ չի՞ նեղացնում, ասա, եթե հարց լինի»: Ու մեր դասախոսներից մեկը, որի հետ վաղուց աշխատում ենք, ասաց. «Աստված իմ, դու միշտ մերն ես եղել, իսկ հիմա հանկարծ դառար ազգային փոքրամասնություն»: Երբ ես ինչ-որ տեղ եմ գնում Հայաստանից, տուն եմ շտապում: Այստեղ ինձ հասկանում են, ու ես էլ նրանց եմ հասկանում:

— Ձեր ինտեգրացման նշանաբանը ո՞րն է:

— Դա կարողությունն է` ուրիշներին հարգելու, ուրիշների հետ ապրելու, նրանց գնահատելու, քեզ ուրիշների մեջ տեսնելու, դառնալու այն հասարակության մասը, որի մեջ ապրում ես:

— Լեհերն այստեղ շա՞տ են:

— Մեզ մոտ հաշվառված է 300 մարդ, բայց մեծամասնության ազգանունը «յան»-ով է վերջանում, կիսալեհ-կիսահայ են: Վերջերս շատ մարդ է գալիս, քանի որ մենք այսպես ասած «լեհի քարտ» ենք տալիս: Երբ գնում ես Լեհաստան, այնտեղ ինչ-որ առավելություւներ ես ունենում այդ քարտով: Բայց դրա համար օրենքով պետք է լեհական արմատներ ունենաս: Ոմանց մենք տալիս ենք այդ քարտերը, չնայած նրան, որ նրանք չունեն լեհական արմատներ, օրինակ` նրանց, ովքեր երկար ապրել են Լեհաստանում և լեհացել են ներքուստ, կամ ովքեր օգնում են մեզ մեր կենտրոնում։

Մենք լավ հարաբերությունների մեջ ենք Լեհաստանում հայկական համայնքի հետ: Հայերը Լեհաստանում են 13-րդ դարից, իսկ լեհերը Հայաստանում 19-րդ դարի կեսերից, և նրանք այստեղ են հայտնվել ոչ իրենց կամքով` նրանց աքսորել են: Երբ Լեհաստանը կիսել են, ամեն անգամ լեհերը հայտնվել են աքսորներում, նրանց աքսորում էին Սիբիր կամ Կովկաս, այդ թվում նաև Կարս: Կարսում` լեհերը, քանի որ նրանք էլ քրիստոնյա են, ամուսնանում էին հայուհիների հետ: Իսկ Եղեռնից հետո նրանք հայտնվեցին Հայաստանում:

— Կասե՞ք ռեգլամենտով նախատեսված որոշ բաներ: Ասենք, եթե ես Ձեզ հարցեր տայի, որ տալիս են սովորաբար պաշտոնական հարցազրույցներում, մոտավորապես` իսկ ի՞նչ կարող է առաջարկել «Պոլոնիան» համայնքին:

— Մենք եռամսյակը մեկ ամսագիր ենք հրատարակում, ունենք երգչախումբ, լեզվի դասընթացներ, կերպարվեստի դասեր: Հաճախ եկեք մեզ մոտ, կտեսնեք ինչ ջերմ մթնոլորտ է:

— Իսկ դուք համայնքի ներսում ամուսնություններին որևէ կերպ չե՞ք նպաստում:

— Հատուկ չենք անում, բայց երբեմն ստացվում է:

— Լեհաստանում հետսովետյան տարիներին շատ լեհեր կային, հետո նրանցից շատերին վտարեցին: Նրանք Ձեզ այցելո՞ւմ են:

— Իհարկե: Շատերն այնքան երկար են ապրել Լեհաստանում, որ ներծծել են իրենց մեջ ամեն լեհականը` լեզուն, մշակույթը: Նրանք գալիս են մեզ մոտ ու ասում, որ կարոտում են լեհերենը: Խնդրում են ինչ-որ գործ տալ, ուզում են կամավորական հիմունքներով օգնել մեզ, և օգնում են: Օրինակ, մեր լեզվի դասընթացները Անահիտն է վարում, որը երկար տարիներ ապրել է Լեհաստանում:

— Իսկ կառավարությունը: Հայաստանի նկատի ունեմ, ոչ թե Լեհաստանի: Ես զգում եմ, որ Ձեր բառապաշարում «մերը» հայկականն է:

— Հա, և մեր, և լեհական կառավարությունը մեզ օգնում են մշակույթային ծրագրեր իրականացնել: Հայաստանի Մշակույթի Նախարարությունն ամեն տարի որոշակի գումար է հատկացնում մեզ մշակույթային կարիքների համար, Լեհաստանի Մշակույթի նախարարությունն օրինակ, ֆինանսավորում է մեր ամսագիրը: Անտեղ կան լեհերի ստեղծագործություններ հայերի ու Հայաստանի մասին, հայերի` լեհերի ու Լեհաստանի, թարգմանություններ, հոդվածներ, մշակույթային համայնապատկեր և այլն: Ամասագիրը հրատարակվում է երեք լեզվով` հայերեն, լեհերեն և ռուսերեն:
Հայաստանին, ընդհանրապես, ձեռք է տալիս օգնել իր ազգային փոքրամասնություններին, դա բարձրացնում է նրա վարկանիշը միջազգային շրջանակներում: Վերջերս մեզ մոտ էին եվրամիության մոնիտորինգի ներկայացուցիչները, հարցեր էին տալիս, ի՞նչը ո՞նց է, օգնո՞ւմ են արդյոք Ձեզ: Բնականաբար ասացինք, որ ամեն ինչից գոհ ենք: Հայաստանն այստեղ ապրող լեհերի համար տուն է, իսկ տան մեջ համաձայնություն է պետք, եթե Հայաստանում կյանքը լավանա, մենք էլ լավ կապրենք: Այստեղ, ընդհանրապես, մեր- ձեր օգտագործելն անտեղի է: Այստեղ ամեն ինչ մերն է և բոլորը մերն են: Սա մեր ընդհանուր, բոլորիս Հայաստանն է, անկախ ազգությունից անկախ դավանանքից:

— Այսքան տարի Հայաստանում եք ապրում, հայերեն գիտե՞ք:

— Հա, գիտեմ, բայց լիովին չեմ տիրապետում, դրա համար ամաչում եմ հաճախ խոսել հայերեն: Դե, ես միշտ գերեդասել եմ ռուսերենը, խոսել եմ ռուսերեն, չնայած շատ լեզուներ գիտեմ: Գուցե դրանում «մեղավոր» է հայկական «ոչ-շովինիզմը», երբեք չեմ հանդիպել դժվարությունների, որ հայերեն չեմ խոսում, ինչպես օրինակ` Վրաստանում: Հարցը սա է: Այստեղ ինձ միշտ հասկացել են թե’ հայերենով, թե’ ռուսերենով: Բայց շուկայում, փողոցում, տանը` հարսիս ու թոռանս հետ կարող եմ երբեմն հայերեն խոսել:

— Երբ Դուք պատմում էիք, որ պատերազմի ժամանակ փախել եք, ես մտածում էի` էդ ո՞նց էք այդքան լավ հիշում ամեն ինչ: Հետո պատմությունից հասկացա, որ 15 տարեկան էիք: Ուրեմն հիմա 80 ե՞ք: Դուք դեմ չե՞ք տարիքից խոսալուն:

— Ամենևին: Ես 80 տարեկան եմ:

— Բայց շատ ջահել եք երևում, Ձեր մեջ այնքան էներգիա կա, կյանք կա, ես Ձեզ 60-65 կտայի, ոչ ավել: Ցնցող է ուղղակի: Ինչպե՞ս է դա Ձեզ հաջողվում:

— Շնորհակալ եմ, աշխատում եմ: Մարդը մինչև իր կյանքի վերջը պիտի ինչ-որ օգտակար բան անի: Ինձ շատ է օգնում իմ աշխատանքը, ես ինձ պետքական եմ զգում «Պոլոնիայում», և ոչ միայն այստեղ: Հայաստանի Նախագահին կից կա 12 կոմիտեներից բաղկացած հասարակական խորհուրդ: Այդ կոմիտեներից մեկը ազգային փոքրամասնությունների հարցերով զբաղվող կոմիտեն է, որը ղեկավարում է Բրյուսովի անվան ԵՊԼՀ-ի ռեկտոր Սուրեն Զոլյանը: Այդ կոմիտեում 3 ենթակոմիտե կա: Ես ղեկավարում եմ դրանցից մեկը` կրթության, մշակույթի, սպորտի, երիտասարդության և ԶԼՄ-ների հարցերով կոմիտեն։ Իրավական հարցերով կոմիետն ղեկավարում է հրեա Ռիմմա Ֆելլերը, սոցիալականը` հույն Սլավա Ռաֆաելիդին: Սա շատ պատասխանատու աշխատանք է, մեծ ջանքեր ու նվիրում է պահանջում, և ես պարտավոր եմ լինել կենսունակ, ակտիվ, այլապես ոչինչ չեմ հասցնի:

— Դուք հավատացյա՞լ եք:

— Այո, բայց իմ Աստվածն իմ մեջ է, ինձ հետ: Երբեմն գնում եմ եկեղեցի, կարևոր չէ ինչպիսի, մոմ եմ վառում ինչ-որ բանի կամ ինչ-որ մեկի համար: Ես գտնում եմ, որ լավ է կամացուկ հավատալ ինչ-որ բանի, քան դա վեա ածել քաղքենի պաթետիկության` ցուցադրական դարձնել: Հավատքը պետք է լինի քեզ համար, այլ ոչ թե ինչ-որ մեկի:

— Այսքան երկար ապրում եք Հայաստանում, բայց հայ չեք դարձել ցուցադրականի իմաստով: Դուք հայացած լեհուհի եք: Ձեր մեջ բացակայում է մեր հայկական մենթալ ցուցամոլությունը:

— Դա էլ կարելի է բացատրել: Հայերը դարերով ապրել են վախի մթնոլորտում, նրանք ստիպված են եղել դա անել գոյատևելու համար: Իսկ այսօրվա մասին կասեմ, որ շատ պրոբլեմներ կան, որոնց մեղավորը հասարակությունն է: Պետք է սերունդը ճիշտ դաստիարակվի: Վերջերս համալսարանում աշխատանքներ էի ստուգում, մնացել էի շվարած ուսանողներիցս ոմանց անգրագիտությունից, և նրանք պետք է դառնան ուսուցիչներ, լեզվի մասնագետներ… Ի՞նչ են նրանք դասավանդելու, ո՞նց: Բայց քանի որ հարևանի աղջիկն ու տղան բուհում են սովորում, ուրեմն իրենց զավակն էլ պետք է սովորի, չնայած մտավոր ունակություններ չունի:

— Ինձ թվում է, պետք է վերականգնել հարգանքն արհեստների նկատմամբ, չէ՞ որ հայերը դարեր ի վեր միայն ուղեղներով չեն փայլել նաև լավ արհեստավորներ են եղել:

— Այո, պետք է գործի գոնե սովետի մանկապատանեկան դաստիարակության համակարգը` մշակույթի տներ, պիոներ-պալատներ: Ի՞նչ է կատարվում երեխաների հետ. նրանք դառնում են էմոներ, գոթեր, սատանիստներ, ընկնում են աղանդների ճանկը:

— Երեխաները զբաղմունք չունեն, երևի միայն ինտերնետը: Որպեսզի երեխան ունենա զբաղմունք, ծնողը պետք է շատ փող ծախսի, որը չունի: Դրանում մեղավոր է պետությունը: Երբ ինձ հարցնում են, ո՞ւմ կողմնակիցն ես, ես պատասխանում եմ` ոչ գործողի, ոչ էլ հավակնողի: Ես իմ ժողովրդի բարօրության կողմնակիցն եմ, ուզում եմ,որ լավ ապրի: Եթե փոխեն միայն ղեկավարին, «տիրակալին», ոչինչ չի փոխվի, պետք է փոխել մարդկանց մտածելակերպը, գիտակցությունը: Թե չէ կլինի նույնը` մեխանիկորեն գոյատևող մասսա, որը մտածում է միայն օրահացի, հագուկապի մասին, կլինի նույն ցուցամոլությունը, ու մենք ոչ մի տեղ չենք հասնի…

— Այո, Դուք ճիշտ եք: Դրա համար էլ ասում եմ` պետք է փոքրուց դաստիարակել: Ու պետք է այնպես անել, որ մեր երեխաները չգնան արտասահման սովորելու, նախօրոք իմանալով, որ չեն վերադառնալու: Ինձ շատ անգամ են առաջարկել արտասահման գնալ ապրելու, բայց ես սիրում եմ Հայաստանը, ես ապրել եմ այստեղ իմ ողջ կյանքը, այստեղ ես իմ տեղում եմ:

— Շատ հաճելի է, որ Դուք այդպես եք արտահայտվում Հայաստանի մասին` մերը, մենք: Ձեզ պետք է օրինակ բերել բոլոր այն հայերին, որոնք օտարացված են խոսում իրենց ազգի մասին` «էս մեր հայերը սենց են, նենց են»: Բոլոր հայերն այնքան սիրեին Հայաստանը, որքան Դուք:

Լուսինե Վայաչյան