«Մտավորականի խոսքը լսելիս մեր մեջ պետք է փոփոխություն կատարվի, մենք պիտի զգանք, որ ճշմարտությունն ենք լսում: Ճշմարտությունը հայտնություն է, իսկ երբ մտավորականը կորցրել է դա, ուրեմն կխոսի կեղծ բաներից, ուրեմն նա հասարակության համար բաձարձակ պիտանի չէ», — ասում է երգահան, «Արձագանք» ռադիոկայանի տնօրեն Արտավազդ Բայաթյանը:

— Ինչպիսի՞ պատկերացում ունենք մենք և ինչպիսի՞ն է մտավորականի Ձեր բնորոշումը:

— Մեր հասարակության մեջ կա մտավորականի կայունացած պատկերացում, թե ո՞վ պիտի լինի և ինչո՞վ զբաղվի: Եվ ստացվում է մի քիչ արհեստական կատեգորիա: Մարդկանց բաժանել են ինչ որ մասերի, որ ամեն մեկը իր դերը կատարի, և ոչ միայն դա, այլ պատվերներ էլ կատարի: Կատարում է ու նրան օգտագործում են։ Մտավորականն այլ բան չի քան, մտածող, մտքերով գործող մարդ: Այսօր ունենք մտավորականության ճգնաժամ, մտածող մարդկանց ճգնաժամ:

Պարզվում է որ մեզանում կան մտավորականներ, որոնք ունեն պատվիրած մտքեր : Մի դեպքում այդ մարդիկ չկարողացան պահպանել իրենց ինքնուրույնությունը, մյուս դեպքում խիստ փոխվեցին, մեկ այլ դեպքում` մոլորվածների նման կանգնած են ու իրենք էլ չեն հասկանում թէ ով են: Եթե հաշվի առնենք փաստը, որ մտավորականները անընդհատ կոմպրոմիսների են գնում, որ իրենց գովեն, լավ վարձատրեն, կստացվի որ մեր մեջ չկա այդպիսի կատեգորիա:

Մեզանում մտավորականին կարող է ստեղծել իշխանությունը և ինչպես ստեղծում է, այդպես էլ կարող է տապալել։ Այդ մարդը կեղծավոր դեր է կատարում: Շատերը կարծում են, թէ մտավորականը նա է, որ շատ ճանաչված է, ում ավելի են ծափահարում, ցուցադրում ամենուր: Բայց դա շատ հեռու է մտավորականի կերպարից:

Մտավորականը նա է, ում նույնիսկ իշխանությունն է ականջ դնում, իսկ եթե նրան լսող չկա, այլ հակառակը, նրանով մանիպուլյացիա են անում, նշանակում է մեզ մոտ ճգնաժամ է սկսվում, որը հասարակության համար պատիժ է: Մենք բոլորս արդարության խիստ պահանջ ունենք, լինել մտավորական և արդարացի, նույն բանը պետքի լինի:

Ու քանի որ մենք կորցրել ենք այդ կերպարը, սկսում ենք խառնել` շատախոսին համարում ենք լավը, հաճախակի երևացողին` թե նա ինչ որ բանի մասին մտածում է: Իրական մտավորականը կարող է ոչ երևալ ոչ խոսել, բայց իր ներկայությամբ ամեն ինչ փոխել:

-Ո՞րը պետք է առաջնային լինի իրական մտավորականի համար:

— Նախ և առաջ անկաշառ: Նա, ով կաշառվում է, իր ժողովրդի համար գերեզման փորող է: Իրական մտավորականը պիտի սիրի իր ժողովրդին։ Ոչ միայն փողատեր, այլև թշվառ, հիվանդ, հոգնած ու բանտերում նստած ժողովրդին: Եթե չի սիրում, նրանց ցավով չի ապրում, ուրեմն կեղծ է, ուրեմն նրան դեր են տվել: Մտավորականը դերակատար չէ: Եթե նա իսկապես սիրում է իր ժողովրդին, իր հոգապա երբեք այն չի ապականի: Նա պիտի գնա առաջին շարքում, հետո մյուս քաղաքական գործիչներն ու պաշտոնյաները, նա է շարժող ուժը, նա է ցույց տալիս որ կողմից է գալիս լույսը ։ Ու պարտադրի չէ, որ նա լինի արվեստագետ, գրող, կամ գիտնական:

— Ո՞րն է շնորհալի և մտավորական մարդու տարբերությունը:

— Շնորհալի մարդուն Աստված շնորհք է տվել և նա կարող է իր շնորհքը ի օգուտ շատ շատերի օգտագործել, լինի դա սպորտսմեն, գիտնական,արվեստագետ կամ կրոնի ներկայացուցիչ: Ի վերջո բոլորն էլ հասարակության համար ինչ որ գործ անում են: Ունենալ բարձրագույն կրթություն չի նշանակում լինել մտավորական մարդ: Կարող է գտնվել իր հողին կպած նույնիսկ մի գյուղացի, որը թեև մեծամեծ բաներ չի խոսում, բաըց մի բառ է ասում, որից քո կյանքի մեջ բեկում է մտնում: Բարիի իմաստով: Մտավորականի ուժը այդ բարու ճանապարհը` ցույց տալն է :

— Կա՞ արդյոք մտավորականի տարիքային սահմանափակում:

— Ոչ: Մարդկային փորձ ձեռք բերելն է կապված տարիքի հետ, բայց կան խորը, իմաստուն մարդիկ։ Դա տեսակ է, գեն է։ Նրանց երկար ժամանակ պետք չէ , որ սեփական փորձի հաշվին հասնեն ինչ որ իմաստության: Այդ տիպի մարդը իմաստուն է պահի մեջ և չի առաջնորդվում փորձով: Փորձը լավ է, ավելի շատ բայց իմաստություն է պետք: Մտավորականը պետք է իր սիրտը մաքուր պահի, որ ճշմարտությունը անմիջապես մթնոլորտից կարողանա ընկալել և դրանով առաջնորդվել, իսկ որ ամենակարևորն է` ինքն իրեն չխաբի: Եթե խաբի, կարո՞ղ ենք համոզվել, որ բոլորին չի խաբի: Այդպիսի մարդը վստահելի չէ: — Այնուհանդերձ, մենք կարո±ղ ենք ասել, որ այսօր ունենք վառ մտավորականներ, մտավորականություն:

— Իհարկե ունենք: Բայց չգիտես ինչու միշտ հանգուցյալներին ենք հիշում: Քանի դեռ մարդը կենդանի է, նրա մասին բացասական բաներ ենք խոսում, երբ մեռնում է` զտում ենք, նրանից իդեալ սարքում, արձան կանգնեցնում և ասում, որ իսկական մարդ էր: Իսկական մարդը նա է, ով միշտ կենդանի է, միշտ ապրում է: Այսօր էլ կան այդ մարդիկ, բայց նրանց պահանջարկը չկա:

— Մտավորականի առջև այսօր հասարակական ի՞նչ պահանջ է դրված և դրվա±ծ է արդյոք:

— Մտավորականի համար այսօր, վաղը և երեկ չկա, որովհետև կա պահանջ լինել ազնիվ: Պարզապես այսօրվա խնդիրները կարող են ուրիշ լինել, բայց միշտ էլ հիմնահարցը նույնն է` չլռել երբ որ տեսնում ես, ինչ որ բան կործանման է տանում: Մենք ունենք շատ ցածր պահանջներ ներկայացնող մտավորականություն: Ինչպե±ս կարող է մտավորականը նստել ու մտածել , թէ արդյոք՞ Հայաստանում հայկական դպրոց, կամ թատրոն պիտի լինի։ Ժողովրդի հանդեպ դաժան լինել, թէ± սիրով: Չէ որ դա աքսիոմա է, և մտածելու ու ներկայացնելու կարիք չկա: Մտավորականը պետք է ամեն օրով հաստատի իր օգտակարությունը, ոչ թէ ինչ որ մեկին, ինչ որ գաղափարի կամ գրպանի, այլ օգտակար լինի բոլորի համար, իր ժողովրդի համար:

– Ո՞րն է այն տեղը, ուր մտավորականը պետք է օգտակար լինի :

— Ոչ միայն տեղը, այլ իր ամեն ժամով մտավորականը հաստատում է իր օգտակարությունը: Անտարբեր մարդը` առավել ևս մտավորականը, որին ոչինչ չի հուզում, չի կարող պիտանի լինել:

— Կարո՞ղ եք Դուք և Ձեր համախոհ մտավորականները որևէ որակական փոփոխություն առաջարկել հասարակությանը:

— Հասարակությունն էլ է տարբեր հիվանդություններով տառապում: Պետք է կարողանանք հասարակությանը հետ բերել, ոտքի կանգնեցնել, տեղը բերել նրա իսկական մարդ կոչվելու արժանապատվությունը, որին Աստված այդքան մեծ սիրով արարել է, իսկ մենք` փչացրել: Սակայն բուժումը պիտի սկսվի ծառի արմատներից, ոչ թէ տերևներից: Ծառի արմատը պետք է ճիշտ սնել, հող տալ, օդ տալ, որ այն վերականգնվի, այլապես մենք դատապարտված ենք:

— Այդ ընթացքում կարո՞ղ ենք իրականացնել մեր երազանքը:

— Իսկական մտավորականի երազանքը երբեք շատ հեռու չի գնում իր ժողովրդի երազանքներից: Մտավորականի բոլոր գործողությունները պետք է ուղղված լինեն մարդուն, որովհետև մենք ունենք չտեսնված գեղեցիկ մոլորակ, ունենք, չքնաղ մի հայրենիք, որը պետք չէ կործանել, փչացնել: Կուզենայի, որ մեր մտավորականներն իրենց ցանկությունները, նպատակներն ու վերաբերմունքը զտեին, մաքրեին, դուրս գային իրենց մեքենաներից, ու տներից ու մտնեին մարդկանց մեջ: Բոլորը փակված , քողարկված են: Հայտնվում են կամ կատակլիզմների ժամանակ, կամ էլ ինչ որ պաշտոնյաի կողքին: Դա սխալ է: Եթե նրանք մարդկանց հետ չեն, ուրեմն լաբորատորիայում ստեղծված մտավորականներ են: Հարկավոր է ապրել երկրի ցավով, մարդկանց կարիքներով, ոչ թէ որպես մազոխիստ , այլ փորձել տեղաշարժ անել, ոչ թէ ինքներս մեզ հաճո լինելու, այլ բեկում մտցնելու համար: Մի արևելյան պատմություն բերեմ օրինակ` Աստծուց սիրված մի երիտասարդ հոգնած մարդկանցից առանձնանում է և քոչվորի նման 20 տարի ապրում սարի վրա: Քանի որ անկեղծ էր, Աստված նրան բազում խորհուրդներ և շնորհներ է տալիս: Գալիս է պահը և երիտասարդը խոսում է Աստծո հետ. «Դու ինձ շատ ես սիրել ու ամեն ինչ տվել, ամեն ինչ արդեն գիտեմ, կարող եմ: Ին±չ է ինձ մնում անելու»: Աստված պատասխան է տալիս. « Իջիր մարդկանց մեջ»։ Ուրեմն թող մտավորականները իջնեն մարդկանց մեջ, նաև նրանք, որ մտել են քաղաքական դաշտ: Եթե քեզ շնորհ է տրվել, նրա համար է, որ իջնես ցած հիմքից որևե բան փոխելու համար,: Իսկ նրանք կարծում են, որ եթե Աստված հնարավորություն է տվել ինչ որ բան կառավարել, ուրեմն պետք է առանձնանան:

– Անշուշտ, մեր ժողովուրդը մտավորական խոսքի ծարավ է, կարիք ունի հանդիպման:

— Իհարկե: Էլ ինչով կարող է ստուգել ինքը ճի՞շտ է թէ ոչ և թէ որ ուղիով է գնում:

— Ըստ Ձեզ ին՞չը կարող է միավորել կամ տարանջատել մտավորականներին:

— Կարող է միավորել միայն այն բանի գիտակցումը, որ բոլորս տարբեր ենք: Աստված նույնիսկ ավազի երկու փոշեհատիկը իրար նման չի ստեղծել, ուր մնաց մարդուն, կամ ազգը: Եթե գիտակցենք, որ նույնն ենք նրանով, որ տարբեր ենք, ձեռք կբերենք մեծ խաղաղություն: Աշխարհը գեղեցիկ է իր բազմազանությամբ, անկրկնելի է և պետք չէ այն դարձնել անհետաքրքիր մի շաղախ: Մարդը եզակի է: Միայն իմաստուն մարդիկ են ընդունում դիմացինին այնպես, ինչպես նա կա:

— Եվ դա ոչ միայն մտավոր, այլ նաև հոգևոր դիրք է: Այնպես չէ՞:

— Մտավորականը նախ և առաջ պիտի հոգևոր և բանական անձնավորություն լինի:Առհասարակ մտավորականի համար, կարևոր խնդիրներից մեկն էլ այն է, որ գտնի ոչ թէ բաժանող, այլ հատման կետեր: Եթե չի գտնում, ուրեմն նա ագրեսիվ անձնավորություն է, ոչ մտավորական: Ուրեմն զինվոր է, թող գնա կռվի:

— Ին՞չը անել չեք կարող:

— Քծնել չեմ կարող: Նույնիսկ, եթե ստիպված էլ լինեմ աբստրակտ ժպտալ, հաջորդ պահին կասեմ մարդուն, թէ նրա մոտ ինչն է պակասում: Կասեմ ոչ թէ վիրավորելու, այլ սիրով` հուշելու նպատակով: Նաև ուրախանում եմ, երբ ինձ են հուշում: Դա շատ օգտակար է:

-Ո՞րն է Արտավազդ Բայաթյանի խրատը այսօրվա մտածող երիտասարդին:

— Որ իրենք իրենց չդավաճանեն: Մենք ոչ ոքից պակաս չենք: Պիտի ազնիվ լինենք մեր փոքր տարածքում և մեզանից ոչ մի դեպքում չամաչենք: Թող օտար բաները ավելի չգնահատեն, որովհետև օտարի մայրը չի կարող քո մորից լավը լինել: Ուզում եմ հասկանան, որ կրթությունը և կիրթ լինելը տարբեր բաներ են: Եթե նույնիսկ կրթություն ես ստացել Քեմբրիջում, բայց հեգնանքով ես նայում քո սեփական ժողովրդին, դու անկիրթ մարդ ես: Կիրթ մարդը մասնակից է իր ժողովրդի հոգսերին և փորձում է ինչ -որ բան փոխել: Այս էլ ասեմ. ճանապարհը կանցնի միայն քայլողը: Բնությունը վազողներին և ցատկողներին չի սիրում, այլ սիրում է քայլողներին: Լավ կլինի, որ երիտասարդը հրաժարվի բոլոր տեսակի չար սովորույթներից և իրեն գերի անի լավ սովորույթներին:

-Որևեէ խոսք` մեկին, կամ հասարակությանը:

-Գիտեք, մենք ունեցել ենք վառ մտավորականներ, որոնց ցավը, երազանքները հասել են մեզ: Կուզեի որ մեր մեծերի կյանքը, որպես հայ մարդու լավագույն կերպար մատուցվեր ժողովրդին: Ես միշտ զարմանում եմ, ինչու՞ են այդքան փող ծախսում փուչ ու անարժեք թեմաների վրա: Ցուցադրում են այն կերպարը, որը կերպար էլ չի: Մ՞իթե Հայաստանում ոչ մի արվեստագետ խիզախություն չունի նկարել ոչ թէ օրինակ` Թումանյանի գործերը, այլ կյանքը: Չէ՞ որ դա ավելի ուսուցանող է: Կամ, ասենք Կոմիտասի, Թամանյանի կյանքը: Արտասահմանում նկարում են Վան Գոգի կյանքը, մենք նայում և արտասվում ենք: Իսկ ինչու՞ մենք չենք կարող նկարել Մինասի կամ Սևակի մասին ֆիլմ: Ինչու՞ ենք այդ հզոր հայերի վեհ օրինակները գցում աղբանոց: Ինչու՞, ինչ որ մերն է, անտեսում ենք: Ուզում եմ հիշեցնել, որ երբ անտեսենք մերը, կգտնվի մեկը, որը կանտեսի մեզ: Չի կարելի մի հիմարի համար միլիոններ ծախսել, իսկ արժանավորին տասը դրամ էլ չտրամադրել: Ես ուզում եմ ասել փող ունեցողներին, որ մեր երկիրը կազինո չէ, իսկ մեր ժողովուրդը կազինոյի ֆիշկաներ:

Կարինե Ջանջուղազյան