Տարեվերջին վարչապետը կառավարության կազմում առանձնացրեց առավել արդյունավետ աշխատող չորս կառույցներ, որոնցից մեկը Պետական եկամուտների կոմիտեն էր: Այս կառույցի «արդյունավետ» գործունեության վկայությունների կարելի է հանդիպել և դրանց մասին լսել ամեն քայլափոխի: Վերջերս առիթ եղավ «հիանալ» նաև ՊԵԿ-ի լրատվական ծառայության «արդյունավետ» գործունեությամբ: Հետաքրքրող թեմայի շրջանակներում հարկ եղավ պաշտոնական մի քանի պատասխան ստանալ այս կառույցից: Դրա համար, բնականաբար, դիմեցի ՊԵԿ լրատվական մարմին, որտեղ խնդրեցին հարցերը շարադրել գրավոր, ինչը ես անտրտուջ կատարեցի, որից հետո առնվազն 5 անգամ դարձյալ ստիպված եղա զանգահարել և տեղեկանալ, թե ի՞նչ փուլում է տվածս հարցերի պատասխանները: Ամեն անգամ լրատվական ծառայության այս կամ այն աշխատակիցը հավաստիացնում էր, թե իրենք աշխատում են դրա վրա (կարծես խոսքը ոչ թե սովորական 4 հարցի մասին էր, այլ ՀՀ պետբյուջեի պլանավորման), և ամեն անգամ ինձ մնում էր համբերությամբ մնալ «նամակին սպասելով»: Հունիսի 9-ից` հարցման օրից, անցել է 20 օր, պաշտոնապես պատասխան ստանալու, նաև համբերելու ժամանակը սպառվել է, ՊԵԿ-ի աշխատանքների կազմակերպման «արդյունավետության» առասպելն էլ հիմնովին խորտակվել, այնպես որ տեսնենք, թե էլ ի՞նչպիսի արդյունավետ գործունեություն է ծավալում այս կառույցը ՀՀ-ում:

Վարչապետ Տիգրան Սարգսյանի կառավարումը հատկանշական էր մի շարք բաներով: Ճիշտ է, այն դեռ չի ավարտվել (Սարգսյանը հաջողացնում է հաղթահարել պաշտոնանկությանը վերաբերող յուրաքանչյուր հերթական ճգնաժամ), սակայն արդեն իսկ կարելի է մի քանի հարց առանձնացնել, որոնց մեր երկիրը պարտական է ներկա վարչապետին: Դրանց մեջ ՀՀ տնտեսվարողների համար ամենաէականներից ու ֆանտաստիկներից մեկը հաշվիչ-դրամարկղային մեքենաների ներդրումն էր: Պետեկամուտների կոմիտեին ուղղված հարցումը հենց ՀԴՄ-երին և նրանց տեխնիկական սպասարկմանն էր վերաբերում:

Պարզվում է` այս ապարատները Հայաստանում, բացի կտրոն դակելու ֆունկցիայից, մի բավական հետաքրքիր գործառույթ էլ են իրականացնում: Սրանց միջոցով պետական մասշտաբի աննախադեպ ռեկետ է իրականացում: Հիմա պարզաբանեմ` ինչպես: Յուրաքանչյուր ամիս յուրաքանչյուր ՀԴՄ ապարատ շահագործող պարտավոր է բացի հարկ և այլ պարտադիր վճարումներ կատարելուց, վճարել նաև 2500-3000 դրամ` ՀԴՄ-երի տեխնիկական սպասարկման համար: Եվ սա այն դեպքում, երբ հատկապես ճգնաժամային տարվա պայմաններում ՀԴՄ շահագործողի հարկը կարող է անգամ այդքան չկազմել:

Օրինակ, շինանյութերի վաճառքը ձմռան ամիսներին, ինչպես հայտնի է, կանգ է առնում և նման առևտրով զբաղվողը ՀԴՄ կտրոն խփելու առիթ չի էլ ունենում: ՊԵԿ-ին տրված հարցերից մեկը վերաբերում էր հենց ՀՀ-ում հաշվառված ՀԴՄ-երի քանակին` հետաքրքիր էր իմանալ, թե ամսական որքա՞ն էլ կազմում ՀԴՄ ապարատների, այսպես կոչված, տեխնիկական սպասարկումից գոյացող գումարը: ՊԵԿ-ին տրված հաջորդ հարց հետևյալն էր` պարտադի՞ր է արդյոք այդ սպասարկում կոչվածը, քանի որ համապատասխան ծառայություն մատուցող կազմակերպության հետ կնքվող «Տեխնիկական սպասարկման և վերանորոգման» պայմանագրի 12-րդ կետի համաձայն, «վճարումը մեկ ամսից ավելի ուշացնելու դեպքում կատարողին իրավունք է վերապահվում միակողմանի լուծարել պայմանագիրը և դադարեցնել տեխնիկական սպասարկումը»: Եվ ուրեմն, հարց էր առաջանում է` կարո՞ղ է տնտեսվարողը հրաժարվել նման սպասարկումից (սպասարկում, ըստ էության, մեկ տարի շարունակ բազմաթիվ տնտեսվարողները չեն էլ իմացել այդ կազմակերպության գոյության մասին և առհասարակ այդպես էլ չեն հասկանում դրա իմաստը), սակայն շարունակել պարտաճանաչ վճարել իր հարկային պարտավորությունները, բնականաբար, ՀԴՄ-ի խափանման դեպքում ինքնուրույն կազմակերպելով վերանորոգումը: Այս հարցը ևս գրվեց «սառույցին»` ՊԵԿ-ի լրատվականի «արդյունավետ» աշխատանքի շնորհիվ: Շինանյութի շուկաներից մեկում խանութ-կրպակ ունեցողներից մեկը շատ հետաքրքիր փաստի էր բախվել: Ուղիղ մեկ տարի առաջ նա ձեռք էր բերել ՀԴՄ ապարատ, քանի որ այդպես էր պահանջել ՀՀ վարչապետը և քանի որ հիշյալ տնտեսվարողը պարտաճանաչ էր և ցանկանում էր իր աշխատանքը կարգ ու կանոնով կազմակերպել: Ուղիղ մեկ տարի հետո շինանյութի շուկայի ղեկավարությունը նրան և նրա նման մյուս տնտեսվարողներին տեղեկացնում է, որ իրենց ձեռք բերած ՀԴՄ-ն այլևս դուրս է գալու շրջանառությունից, քանի որ հարկային մարմինը պարտադրել է այսուհետ աշխատել միմիայն GPRS համակարգով աշխատող ՀԴՄ ապարատներով, որոնք հատուկ ցանցային եղանակով անմիջականորեն կապվելու են հարկային կենտրոնների հետ և օպերատիվորեն հաղորդելու են բոլոր տվյալները (այս նոր ՀԴՄ-երի գումարը ևս սկսվում է 80000 դրամից` հավելյալ ծախս յուրաքանչյուր տնտեսվարողի համար): Սույն տնտեսվարողը, նոր ՀԴՄ ձեռք բերելով հանդերձ փորձում է ինչ-որ կերպ փոխհատուցել իր նախկին ՀԴՄ-ի վրա արված ծախսերը, քանի որ այն ևս նոր վիճակում էր և վաճառում է այն` իր ձեռք բերած գնից շատ ցածր գնով` 25 հազար դրամով: Վաճառված ՀԴՄ-ի նոր տերը գնում է ՀԴՄ-երի տեխնիկական սպասարկման կենտրոն, որտեղ էլ նրան ասում են, թե տվյալ ՀԴՄ-ի վրա 20000 դրամի պարտք կա:

Թե ի՞նչ է իրենից ներկայացրել ՀԴՄ-երի տեխնիկական սպասարկում իրականացնող կազմակերպությունը, ի՞նչ սպասարկում է իրականացնում, ՀԴՄ ապարատ շահագործող բազմաթիվ տնտեսվարողներ այդպես էլ չկարողացան պարզաբանել: Փոխարենը նրանք բոլորն էլ ուսերը թափ տալով կրկնում են նույն բանը` «դե, էս պետությունն ա, ի՞նչ անենք, ռեկետ են անում, էլի»: Սա իսկապես այլ բան` քան պետական «ռեկետ» անվանել չի էլ կարելի, հատկապես, եթե հաշվի ենք առնում, որ անգամ պայմանագրի կնքման ժամանակ տնտեսվարողներին տեղյակ էլ չեն պահում, թե ինչ պայմանագիր է դա, ինչի համար կամ ինչ տեխնիկական ամենամսյա սպասարկման մասին կարող է խոսք լինել, երբ մեկ տարվա ընթացքում նույնիսկ մեկ անգամ տնտեսվարողները չեն իմանում վերջիններիս գոյության մասին: Սա նույնն է, եթե խանութից գնված յուրաքանչյուր համակարգչի համար գնորդին պարտադրեն ամսական վճարել մի կլորիկ գումար` տեխնիկական սպասարկման անվան տակ: Ի դեպ, համակարգչի տեխնիկական սպասարկումը պետք է որ ավելին արժենա, քանի որ, ի տարբերություն ՀԴՄ ապարատի, այն ավելի բազմաֆունկցիոնալ է:Ի վերջո, սա նույնն է, եթե տեխնիկական սպասարկման «հարկ» մտցվի սովորական հաշվիչների օգտագործման համար:

ՀԴՄ-երի տեխնիկական սպասարկում ապահովող կազմակերպությունները մի քանիսն են և սրանք բոլորն իբր գործում են հարկային մարմիններից առանձին: Կազմակերպություններից մեկը, որի հետ հիշյալ տնտեսվարողը առնչվել էր, մեր այցելության ժամանակ ապշեցրեց իր գաղտնապահությամբ: Աշխատակիցներից որևէ մեկը չցանկացավ որևէ բացատրություն տալ, ավելին` անգամ չցանկացան ասել իրենց կազմակերպության տնօրենի անունը: Տպավորություն էր, թե գտնվում ես ինչ-որ փակ — խորհրդավոր կառույցում, որտեղ ամեն ինչ գաղտնիք է:

ՀԴՄ-երի սպասարկման կենտրոնների և հարկային մարմինների կապը գաղտնի է պահվում այնպես, ինչպես գաղտնի է և այն, թե ովքեր են ՀԴՄ ապարատ ներկրողները, թեև որոշ ՍՊԸ-երի անուններ, այնուամենայնիվ, կան: Սակայն այստեղ հարցը ոչ թե այն է, թե ովքե՞ր են կոնկրետ այդ ներկրողները, այլ այն, թե որքանո՞վ են տնտեսվարողները ապահովագրված այդ ներկրողների «էքսպանսիաներից»: Անցյալ տարի պարտադրվեց վերցնել մի տեսակի ՀԴՄ ապարատ, չանցած մեկ տարի` պարտադրանքը կրկնվեց` այս անգամ մեկ այլ տեսակի ապարատ հրամցվեց: Որքանո՞վ է տնտեսվարողը պաշտպանված պետական հովանավորություն վայելող և տարբեր մակնիշի ՀԴՄ-եր ներկրողների` սեփական արտադրանքը ամեն գնով իրացնելու քաղաքականություն հետապնդողներից: Հնարավո՞ր է, որ մի քանի ամիս հետո ՀԴՄ ներկրողներից մեկը մեկ այլ` ավելի բարձրակարգ ՀԴՄ ապարատ ներկրի և այս անգամ դարձյալ ՊԵԿ-ը տնտեսվարողներին պարտադրի այդ մակնիշի ՀԴՄ-ի տեղադրում: Այս հարցը ևս մնաց անպատասխան` դարձյալ ի պատիվ ՊԵԿ-ի լրատվականի «արդյունավետ» գործունեության: Հայաստանում, ինչպես հայտնի է, ամեն ինչ մենաշնորհային է, և պատահական մեկը ներկրումով զբաղվել չի կարող: Ուրեմն, եթե ՀԴՄ ներկրողը ոչ պատահական մեկն է, հետևաբար կունենա նաև բավարար լծակներ` ներկրվածը հաջողությամբ իրացնելու գործում:

Եվ վերջապես` հիմնական հարցը, որ ուղղված էր ՊԵԿ-ին և հետաքրքրում էր, հետևյալն էր` ՊԵԿ-ը կապ ունի՞ ՀԴՄ-երի տեխնիկական սպասարկումից գոյացող հսկայական եկամուտների հետ, ու՞մ գրպանն է հոսում դրանք: Եթե պետական կառույցները կապ չունեն, ապա չե՞ք գտնում, որ այս խնդիրը լուրջ վերանայման կարիք ունի, որովհետև դա տնտեսվարողների մոտ պետականորեն կազմակերպված «ռեկետի» տպավորություն է թողնում և ավելացնում իշխանությունների նկատմամբ դժգոհության չափաբաժինը: ՀԴՄ-երի տեխնիկական սպասարկում իրականացնող կազմակերպությունում, ուր բոլորը կարծես դավադիր էին և անբարյացակամություն շնչող և արտաշնչող, կտրականապես հերքեցին իրենց կապը հարկային մարմինների հետ` ասելով, թե իրենք առանձին են գործում: Եթե այդպես է, ապա ի՞նչ կարիք կա նման «պորտաբույծ» կառույցներ պահել, որոնք բացի դժգոհությունից, այլ օգուտ չեն տալիս, չէ՞ որ Հայաստանում կան կոշիկի վերանորոգման արհեստանոցներ, ամենաբարդ տեխնիկան անգամ ենթակա է վերանորոգման շատ ավելի մատչելի գներով, ուրեմն ի՞նչ կարիք կա անտրամաբանական և թե´ ՊԵԿ-ին, թե´ ընդհանրապես պետությանը պատիվ չբերող «սպասարկման հավեյլալ հարկերի» սահմանմամբ բարդացնելու` առանց այն էլ ճգնաժամից դեռ դուրս չեկած տնտեսվարողների գոյությունը, թե՞ սա ևս հատուկ մտածված պետական քաղաքականություն է` ի վնաս սեփական ժողովրդի: