(Սէվ) Հենրիկ Խաչատրյան
Ի՞նչ պարտադիր է դեմ լինել որևէ բանի, մի՞գուցե պահանջենք…
Օրինակ. Պահանջում ենք, Հայաստանում, դպրոցական համակարգի համահասարակական վերլուծում`քննարկումներով հաստատված:

Սա ֆեյսբուքյան «Մենք դե՛մ ենք օտարալեզու դպրոցների վերաբացմանը»( ՀՀ հայ քաղաքացիները միջնակարգ կրթություն պետք է ստանան հայերենով), ապրիլի 27-ին մեկնարկած քաղաքացիական նախաձեռնության խմբի ամենաառաջին գրառումն էր, որ ես հավանեցի, համարելով, որ ոչինչ «դեմ» բառից պետք չի սկսել, չնայած ցանկացած պայքար էդ բառով է սկսվում… Խմբի անվանումն էդպես էլ չփոխվեց, իսկ ես «դեմ»-երին «դեմ» լինելով, մի քանի գրառումը մեկնաբանելուց հետո դադարեցի մտնել խումբ: Էդ ժամանակվանից մինչեւ էսօր իմ ֆեյսբուքյան ընկերներից շատերի այցենկարները դարձան հայերենի մեծատառ «Ա», նախաձեռնությունը թափ առավ ու դարձավ հասարակական շարժում… ու պարզվեց, որ ողջ հայ ինտելլիգենցիան է դեմ, շատ քիչ բացառություններով:

Ես մտա խումբ, որ ասեմ, թե ես դեմ չեմ որոշ առարկաների օտարալեզու ուսուցմանը, մարդ պիտի ունենա ընտրության իրավունք: Էն, որ ռուսերեն վատ գիտեն մեր սովետից հետո ծնված երեխաները` փաստ է: Զուտ ռուսական դպրոցներին, որտեղ բոլոր առարկաները ռուսերեն են` դեմ եմ, իսկ խորացված ուսուցմամբ` շատ էլ կողմ եմ: Նույնը ցանկացած լեզուներով դպրոցների մասին կասեմ: Ես սիրում եմ ռուսական մշակույթը, չեմ սիրում ռուսական հիմիկվա ավտորիտար ռեժիմը: Մեր հայկական դպրոցներում ռուսական մշակույթին նորմալ չեն ծանոթացնում: Ինչի՞ հնարավորություն չտալ, եթե կա ցանկություն: Իմ դպրոցում, որը հայկական էր, ես շատ լավ ռուսերեն եմ անցել, էնքան լավ, որ հիմա իմ մայրենի լեզվից չեմ տարբերում, ինչ չի կարելի ասել էսօրվա դպրոցների ռուսերենի մասին: Ոնց հասկանում եմ, ստեղ հիմնականում «դեմ»-ի թիրախը ռուսերենն է որ էլի հեչ կապ չունի ոչ սովետյան մերձբալթյան երկրների օկուպացիայի, ոչ Բուրյաթիայի ինքնավար մարզը նրան կից Ռուսաստանի մարզին կցելու, ոչ էլ մեր «թագավորների» պուտինյան մարիոնետները լինելու հետ: Ռուսերենը ինձ համար Դոստոեւսկու ու Ցվետաեւայի լեզուն է: Երեւի ճիշտ կլինի խոսել ուսուցման ընդհանուր մակարդակը բարձրացնելու մասին, որ դպրոցներում դասավանդեն բանիմաց ու աշակերտների հետաքրքրությունը հայերենի նկատմամբ արթնացնել կարողացող ուսուցիչներ, ոչ թե դրանց ծաղրը: Իսկ կառավարությունը չի կարող այլ կերպ վարվել, քանի որ Ռուսաստանի «շեստյորկան» է: Փոքր պետությունը ո՞նց կարա գոյատեւի առանց մի «մեծ» ախպոր: Ուրեմն պիտի կամ «ախպորը» փոխի, որ իրան ոչ ձեռ է տալիս, ոչ էլ կարա հիմա անի… Միշտ էլ էդ է եղել էլի… Ու մնացած ամեն ինչն էլ դրա արդյունքն է…

Էդպես դադարեցի մտնել խումբ, ժամանակ առ ժամանակ շարունակելով ստանալ եւ չկարդալ խմբի ծանուցագրերը, բավականին անտեղյակ էի զարգացող իրադարձություններից:

Որոշեցի զրուցել խումբը ստեղծողի հետ:

Էդգար Առաքելյան

— Կարո՞ղ եք ներկայացնել հիմնական «դեմ» դրույթները, վտանգերը, եւ էդ դպրոցների չլինելու առավելությունը։

— ա. Լեզուն ձեւավորում է մարդու լեզվամտածողությունը եւ աշխարհայացքը: Օտար լեզվով դասավանդելով դպրոցական առարկաները, դու կտրում ես երեխային իր մայրենիից, հայերենը դարձնում ես կենցաղի լեզու, որով նա առավելագույնը խոսի տանը եւ քուչում: Ավարտելուց հետո մարդը Հայաստանի աշխատանքի շուկայում մրցունակ չի լինելու:

— Բ. Դպրոցների հիմնումը բերելու է լրացուցիչ սոցիալական շերտավորման, քանի որ համարվելու է, որ էդ դպրոցները էլիտար են: Եթե նախարարի ասած էքսպերիմենտը հաջողվի, ու էդ մասնավոր օտարալեզու դպրոցները հաջողություն ունենան, շատ շուտով կլինի պահանջարկի աճ ու ուզած չուզած մի ինչ–որ պահի սահմանափակումը կհանվի: Հաշվի առնելով հայերի մոլուցքը օտար լեզուների հանդեպ և քաղքենիությունը, դա էնքան էլ հեռու չի կարող լինել: Ես նկատի ունեմ դպրոցների քանակը: Դպրոցների քանակի աճը կարող է մեզ բերել ութսունականների մակարդակի, երբ աշակերտների մոտ քսանհինգ տոկոսը ռուսական դպրոցում էր սովորում: Դրանից հետո էդ մարդիկ, չտիրապետելով մայրենիին, բայց իրենց բարձր որակի կրթության եւ մյուս գործոնների շնորհիվ անցնելով պետական ու մասնավոր բարձր պաշտոնների, սկսելու են օգտագործել օտար լեզուներ, ասենք, ռուսերեն, ու գալու է մի պահ, որ դրվի հայերենի՝ պետական լեզու լինելու մենաշնորհը վերացնելու հարց: Հաշվի առնելով Ռուսաստանի շահագրգռվածությունը էս հարցում, կարելի է ասել, որ էդպիսի հարց բարձրացվելու է:

էս մի փոքր մասն է փաստարկների: Հիմա նայեք, թե ինչ են ասում կողմնակիցները:

Ասում են՝ էդ սաղ ջհանդամ, տենց բան չկա, թողեք էքսպերիմենտ անենք: Մինչև հիմա ես փողոցում քայլում եմ ու տեսնում, որ մարդիկ խոսում են ռուսերեն։ Հայերեն շատ վատ գիտեն, խայտառակ վատ: Նրանց լեզվամտածողությունը հայերեն չի: Նրանք ռուսական ալիքներ են նայում, Պուտինով են հիանում, ապրում են Հայաստանում, բայց ոչ մի բանով կապված չեն էս երկրի հետ, հայի անունով ռուսներ են: Սա շատ լուրջ է: Քսան տարի է անցել, իսկ էդ խավը դեռ կա, ու դեռ վերևից է բոլորին նայում, դեռ քաղքենիները վերնախավ ձևանալու համար ռուսերեն են փորձում խոսել, եթե վերեւներում սա չեն տեսնում, ուրեմն կույր են:

— Դա պետական անվտանգության թե՞ հայեցիության մոդելի պահպանման հարց եք համարում:

— Անկախությանը և ինքնությանը սպառնացող հարց: Եթե տեսնում են, ու չտեսնելու են տալիս, ուրեմն վտանգավոր են, եթե տեսնում են ու իրենց համար դա լրիվ նորմալ է, էլ բան չկա ասելու։

— Կարծում եք պետք է ակցիան ուղղված լինի հենց ռուսականներին, որովհետեւ անգլերենի դեմ փաստորեն բան չկա՞:

— Եթե անկախության իմաստով անգլերենից վտանգ էսօր չկա, չի նշանակում, որ մյուս կետերով էդ վտանգը բացակայում է: Ի՞նչ տարբերություն, էրեխեն ֆիզիկան ու աշխարհագրությունը անգլերեն կսովորի թե՝ ռուսերեն: Հայերեն չի, ուրեմն ինքը չգիտի էդ առարկան մայրենիով, ուրեմն ուրիշ լեզվով է մտածելու, օտարացած է լինելու:

— Ես կարծում եմ, որ էսօր դպրոց չկա, կրթական համակարգ չկա, ուսուցիչները լավագույն դեպքում կարող են առարկաներ ուսուցանել, ես չեմ գտնում, որ էսօրվա մեր դպրոցների ուսուցիչներն ի վիճակի են էդ կերպ լեզվամտածողություն զարգացնել, ես կարող եմ իմ աղջկա օրինակով ասել, որ եթե առարկան ուսուցանվել է հայերեն, բայց երիտասարդը պիտի սովորի արտասահմանյան բուհում, մեծ դժվարությունների կհանդպի դրսում:

— Ես հայկական դպրոց եմ ավարտել, հետո սովորել ռուսական համալսարանում, շատ մեծ դժվարություններ եմ ունեցել սկզբի մի քանի տարին: Հետո՞ ինչ:

— Ես էլ, բայց դա օրինաչափություն չի:

— Չէ… չեղավ: Եթե ես հայկական դպրոց ավարտած չլինեի, ես հիմա աշխատանքի շուկայում անպետքի մեկը կլինեի, որովհետև երկու բառ չէի կարողանա իրար կապել, ինչպես շատ-շատերը մեր շրջապատում: Իսկ եթե ուզում ենք, որ մերոնք գնան սովորեն ու չվերադառնան, արդեն ուրիշ հարթություն է:

Մի բան էլ, եթե խոսքը մասնավորի մասին է: Ինչն է խանգարում երեխային սովորել հայերեն, բարձր մակարդակով, միջազգային ծրագրերով ու մեթոդով, իսկ դասերից հետո այցելել լեզվական կենտրոններ ու այնտեղ սերտել տերմինաբանությունը, ինչու՞ դա պետք է հայերենի հաշվին անել:

— Բայց նախագահի բառերից ես հասկացա, որ խոսքը հենց մասնավորների մասին է։

— Հա, հենց մասնավորների, դե բա էլ ինչի մասին ենք խոսում:էն մարդիկ, որոնք պետք է դուրսը սովորեն, շատ չեն, ու հաստատ մի քանի ամիս խորացված պարապելուց հետո իրենցին կհասնեն: Ես տասնյակ հայ ջահելներ գիտեմ, որ դուրսն են սովորել կամ սովորում։ Օրինագծով ֆիքսվում է, որ դրանք մասնավոր են։

— Բայց միթե՞ Մոսկվայում, եթե ռուսը ուզի, չի կարա երեխային տանի հայկական դպրոց, ուղղակի նա դա չի անի, ու էստեղ դուք ճիշտ եք, հայը կտանի։

— Մի՞թե Ռուսաստանը ունի գաղութացվելու ու այլ երկրի մշակութային ազդեցության տակ ընկնելու վտանգ: Ես էս հարցում բոլոր անալոգիաներին դեմ եմ, որովհետև հայից օտարամոլ ու իրա տեսակը չհարգող ազգ չկա: Մի մեծ մասի մասին եմ խոսում: Երկրորդ, պետք է հասկանալ, թե որ երկրին ինչ չափով է սպառնում գաղութացվելու վտանգը: Մարդիկ բացահայտ ասում են, որ ամեն ինչ անելու են ռուսերենը պետական լեզու դարձնելու համար, Էս սաղ հո հանաք–մասխարայություն չի՞…

— Բայց էդ դպրոցների չլինելը մենթալիտետ չի փոխի ու չի վերացնի քաղքենությունը, քաղքենին կմնա քաղքենի, բայց հայկական լեզվամտածողությամբ։ Դա ըստ իս պանացեյա չի: Դուք գտնում եք, որ լեզվամտածողությունը ձեւավորո՞ւմ է մենթալիտետը, այսինքն` «քյարթուները» մանրից կվերանա՞ն, եթե էդ դպրոցները չլինեն: Ես գտնում եմ, որ նրանց աճը պակաս վտանգ չի, , եւ իմ դեմ չլինելու պատճառներից մեկը դա է, որովհետեւ կրթական մակարդակը խավ է ձեւավորում, իսկ մենք չենք կարող ժխտել, որ քաղքենի լինելու հետ մեկտեղ, սովետի ռուսական կրթություն ստացածները գոնե «քյարթու» չէին. գոնե մտածել գիտեին, թեկուզ ռուսերենով:

— Չէ, քիչ–քիչ կկոտրվեն, էս դեռ իներցիայով է, էս քսան տարում հաստատ ահագին քչացել են: Հիմա ուղղակի պետք է թողնել որ վերանան, ոչ թե կրակի վրա յուղ լցնել: Մենք միշտ զուգահեռ ասել ենք, որ սա լավ առիթ է, որպեսզի էն խայտառակ մակարդակը, որն ունենք մեր դպրոցներում, պետք է բարձրացվի, պետք է դրան էլ հետամուտ լինենք: Մեր խումբը չի ցրվելու ցանկացած պարագայում: Բայց ասել, թե քանի որ մեր դպրոցներում «քյարթուներ» են բուծվում, էկեք մի տոկոս օտարալեզու դպրոց բացենք, աբսուրդ է: Ի՞նչ հարց կլուծենք դրանով, որ տարեկան երեք–չորս հարյուր շրջանավարտ «քյարթու» չի՞ լինի: Բա էն խնդիրները, որ դա կբերի՞: Իսկ հիմա էս քսան տարում կրթություն ստացածները հայերենի պատճառով է՞ որ «քյարթու» են: Եթե տենց եք համարում, մենք հենց առաջին մեր հաղորդագրության մեջ էդ մոտեցումը համարել ենք ռասսիզմ հայերենի նկատմամբ:

— Իհարկե, դա վատ է, որ հիմիկվա դպրոցներում մակարդակ չկա, չկա զտում, չես կարող ասել, թե ինչ կսովորի երեխան էնտեղ: Պետք է կրթական համակարգը փոխել, ոչ թե օտարալեզու դպրոցներ բացել: Հիմա ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչ կլինի, ուղղակի պրոգնոզ, էսքան գործունեություն եք ծավալել, մի բան դուրս կգա՞:

— Դե իրանք անընդհատ զիջում են, բայց քանի որ փաստարկ չունեն, մեր կողմում էլ շատ հարգված մարդիկ կան ու շատ արմատական տրամադրված, շվարած են, ավանդական տապոռի մեթոդով չեն ուզում անցկացնել, հանել էլ չեն ուզում: Բայց որ սենց գնաց, պետք է գտնեն մի հատ մեծ փոխզիջում: Բայց մեզ համար անընդունելի է այդ օրենքներում ցանկացած փոփոխություն, որը կհանգեցնի օտարալեզու դպրոցների բացմանը։ Մենք էս հարցում բացարձակապես անզիջում ենք:

Մի երկու կարծիք եւս

Արա Նեդոլյան

— Վահան Իշխանյանի հետ բարիշեցինք, որ. օտարալեզու դպրոցները վտանգավոր են, ոչ թե, որ օտարալեզու են, այլ որ դպրոց են. Բացողները հասկանում են ինչ են անում, իսկ հայկական դպրոց չկա` հայկականը կա, դպրոցը չկա: Հենց որ հայկական դպրոց լինի էդ ժամանակ կարելի է թույլ տալ:

— Ինչի՞ են վտանգավոր որ դպրոց են:

— Կրթելու մեթոդ ունեն, դասատուների որակի ինչ-որ չափանիշներ: Առարկաներից բան են հասկանում, մեծ երկրում, օրինակ, մաթեմաթիկան օգտագործվում է, ինչ չեն անի հայկականում որովհետեւ չեն կարա: Դրա համար հասկանում են, ոնց դասավանդել: Հայկականը պետք է սկզբից կառուցվի, ինչ բան է կրթություն, ինչպես է այն արվում և այլն, հիմիկվա հայկականը հայկական չի, սովետական է, ուղղակի հայերեն լեզվով:

— Հա, ճիշտ ես:

Արա Խաչիկյան
Օտարալեզու դպրոցներ գնալու են ՄԵՐ դպրոցների երեխաները: Այսինքն, 15 օտարալեզու դպրոցների պատճառով առնվազն 15000-ով կպակասեն հայկական դպրոցների աշակերտները և անկախ հայկական պետությունում ԿՓԱԿՎԵՆ շուրջ 30-50 հայկական պետական դպրոցներ: Ուրեմն, եթե իրերն անվանենք իրենց անուններով, սա ոչ թե օտարալեզու դպրոցներ բացելու, այլ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԴՊՐՈՑՆԵՐ ՓԱԿԵԼՈՒ ԾՐԱԳԻՐ Է:

Լուսինե Վայաչյան