«Ես ցանկանում եմ ընդգրկվել «Մեթադոնային փոխարինող բուժման» ծրագրի մեջ, պարտավորվելով բուժման ողջ ընթացքում առանց բժշկի նշանակման չօգտագործել որեւէ թմրամիջոց կամ հոգեմետ նյութ:
Ես գիտակցում եւ ընդունում եմ, որ ինձ մոտ ախտորոշվել է «ափիոնային թմրամոլություն», եւ այդ բուժումը նախատեսում է օգնել ինձ` մեղմացնելու ափիոնատիպ նյութերի գործածումից առաջացած առողջական խնդիրները եւ նպաստել ուղեկցող հոգեբանական եւ սոցիալական դժվարությունների հաղթահարմանը:»

Էսպիսի պայմանագիր է ստորագրում է թմրամոլը` (ես կասեմ` «նարկոման»), ու առաջին քայլն անում ստվերից դուրս գալու եւ իր պրոբլեմները կիսելու նարկոլոգի հետ: Մեթադոնը սինթետիկ, ագոնիստ ափիոնատիպ թմրամիջոց է, մորֆինի նմանակը, որն ունի երկարատեւ ազդեցություն, եւ կարող է հանդիսանալ հերոինի եւ այլ ափիոնային թմրամիջոցների փոխարինող: Մեթադոնային փոխարինող բուժումն առաջին անգամ կիրառվել է 50-ականներին Կանադայում, ապա լայն տարածում գտել աշխարհով մեկ:

«Թմրամիջոցների և թմրամոլության մոնիտորինգի եվրոպական կենտրոնի» (EMCDDA) տվյալների համաձայն, եւրոպայում մեթադոնային բուժման ծրագրի մեջ են ավելի քան կես միլիոն նարկոմաններ: Գոյություն ունեն մեթադոնային բուժման կողմնակիցներ եւ հակառակորդներ. երկու տեսակետն էլ, ըստ իս, ընդունելի է:

Հակառակորդներն ասում են, որ մեթադոնը չի վերացնում նարկոտիկից կախվածությունը, այլ, մի ազդող նոյւթից` հերոինից, դեզոմորֆինից, մորֆինից եւ ուրիշ ափոիանային խմբի նարկոտիկներից վերափոխում է մեթադոնային կախվածության, եւ դա ամենեւին էլ էն արդյունքը չի, որ պետք է սպասել: Բացի այդ մեթադոնային զրկանքի համախտանիշն ավելի երկար է տեւում եւ ավելի դժվար է մարդուն «լոմկայից» հանելը: Դա է պատճառը, որ մի շարք երկրներում, նաեւ Ռուսաստանում մեթադոնային թերապիայի հակառակորդները շատ են, եւ այն ընդգրկված չի պետության կողմից ֆինանսավորվող ծրագրերի ցանկի մեջ: Սակայն, մեթադոնն ընդունելով հաբի տեսքով, նարկոմանը զրկվում է իր տարիներով մշակված արարողակարգի ներերակային ներարկումից եւ չի ստանում այսպես ասած «պրիխոդ եւ կայֆ», որն էլ կազմում է հոգեբանական կախվածության առյուծի բաժինը: Մեթադոնի հաբն իր ազդեցությունը պահպանում է բավականին երկար ժամանակ` 24 — 36 ժամ եւ իր պիկին է հասնում ընդունելուց 5 ժամ հետո, ու աստիճանաբար ներծծվում է արյան մեջ, ասպիսիով նարկոմանին պահելով որոշակի ստաբիլ ֆիզիկական վիճակում, բայց առանց էյֆորիայի: Այս դեպքում նաեւ բացառվում են ներերակային ճանապարհով փոխանցվող ՄԻԱՎ եւ Հեպատիտ C վաստակելու շանսերը:

Մեր երկրում ծրագիրը գործում է 2009թ. Հեկտեմբերի 8-ից, որը ֆինասավորվում էր SOROS հիմնադրամի, ներկայումս` GLOBAL ֆոնդի կողմից, եւ գործում է ԱՆ «Հոգեբուժական բժշկական կենտրոն» ՓԲԸ-ի` կարճ ասած Աղի Հանքի մեր նարկոդիսպանսերի առաջին հարկում: «Տարբեր երկներում մեթադոնային ծրագրի մեջ ընդգրկելու չափանիշները տարբեր են` կախված մենթալիտետից, սոցիալական վիճակից, նույնիսկ աշխարհագրական դիրքից ու մարդկանց քաղաքակրթվածությյան մակարդակից: Եթե Ավստրայում, կամ եւրոպական մեկ այլ երկրում բավական է ներկայանալ ու ասել, որ դու ունես ափիոնային կախվածություն, եւ ստանալ մեթադոնի քո բաժնեչափը, ապա Հայաստանում կամ ԱՊՀ մյուս երկրներում վիճակն այլ է», -ասում է, «Մեթադոնային փոխարինող բուժման» ծրագրի բժիշկ-նարկոլոգ Սուրեն Նազինյանը:

Եթե գալիս է 20 տարեկան տղա եւ ասում, որ ինքը նարկոման է եւ ուզում է մեթադոն ստանալ, մենք նրան մերժում ենք, քանի որ նա չունի երկարատեւ ստաժ, հետեւաբար եւ “ծանր” կախվածություն: Նա կարող է դետոքսիակացիա անցնել եւ սկսել նորմալ ապրել, նրա օրգանիզմը կարող է վերականգնվել ու վերադառնալ բնական էնդորֆիններ արտադրելու իր ռիթմին: Բայց եթե դիմողը 20-30 տարվա ստաժ ունեցող նարկոման է, որի աճուկը վիրահատված է, որը բազմիցս անցել է դետոքսիկացիա, դիմել է զանազան միջոցների իր կախվածությունից ազատվելու համար եւ ապարդյուն է անցել, ապա մենք նրան, մեթադոնային փոխարինող բուժման համաձայնագիրը ստորագրելուց հետո, ընդգրկում ենք ծրագրի մեջ»:

Այժմ ծրագրի մեջ են տարբեր մասնագիտությունների, տարբեր սոցիալական խմբերի, 1983-1945թթ ծնված 75 մարդ: Մարդիկ են որոնք դժբախտություն են ունեցել այդ սարսափելի կախվածության գերին դառնալ:Հիմնական խումբը 90-ականներին 18-25 տարեկան եղած պացիենտներն են , որ էդ տարիներին չեն ունեցել զբաղմունք, եւ ափիոնային հումքն էլ բավականին էժան է եղել: Մեծ մասը «ստաժն» ավելացրել է Ռուսաստանում եւ վերադարձել Հայաստան արդեն այնպիսի ուժեղ կախվածությամբ, որ որեւէ բուժում արդյունավետ չէր կարող լինել: 75 բուժվողներից 72-ն ունեն Հեպատիտ C, 6 մարդ ՄԻԱՎ վարակակիր է:

Զ.Մ.- 56 տարեկան, ստաժը` 20-ից ավել, ունի բարձրագույն կրթություն, երկար տարիներ ապրել է Ռուսաստանում, ունի ընտանիք: Կիրթ, ինտելլիգենտ մարդ է, շատ հաճելի եւ էրուդիցայով օժտված զրուցակից, ցիտում է փիլիսոփաներին:

— Ես գոհ եմ, որ գոյություն ունի այս ծրագիրը, որ ես այլընտրանք ունեմ` ֆիզիկապես չտանջվելով, դադարել քրեորեն պատժելի գործողություններ կատարել, այ նախկինում ինձ գոյատեւելու համար անհրաժեշտ դեղն առնելուց ստիպված էի գնալ դրան: Այժմ ես խնդիր չունեմ փող հայթայթելու, ծրագրի մեջ մտնելուց հետո ձեռք եմ բերել հարազատներիս վստահությունն ու ինձ լիարժեք մարդ եմ զգում, եթե առողջությունս էլ լավ լինի, ես երջանիկ կլինեմ:

Ժ.Դ.- 38 տարեկան, կախվածությունը` 10 տարուց ավել, ունի բարձրագույն կրթություն, տեսքից երբեք չես ասի, որ նարկոման է:
— Բացի նրանից, որ այս ծրագիրը լուծում է մի շարք սոցիալական, հոգեբանական, առողջական խնդիրներ, այն ինձ թույլ տվեց կախվածությունից ազատագրվելու այսքան տարիների ապարդյուն փորձերից հետո ազատ մարդ զգալ: Հիմա ես նորմալ մարդ եմ, որն ընդամենը ինչ-որ դեղորայքի ֆիզոլոգական պահանջ ունի, եւ դրա հետ մեկտեղ, ես այլեւս չունեմ հերոինի կամ «չերնյաշկայի» պահանջ, եթե հենց հիմա մի բուռ դիմացս դրված լինի, կթափեմ կոյուղի, ազնիվ խոսք:

Ինչպես ամեն բան, էս ծրագիրն էլ ունի իր թերթությունները, որոնք փորձում են շտկել.

1. հիվանդներից պարբերաբար վերցնում են անալիզներ ստուգելու համար, թե արդյո՞ք մարդը չի խախտել պայմանագին ու դրսում ընդունել մեկ այլ նարկոտիկ: Այդ դեպքում նրանք հեռացվում են ծրագրից: Փաստորեն մարդը մի անգամ խախտելով կանոնակարգը նորից վերադարձվում է իր հին կյանքին ու պրոբլեմներին :

2. Մեթադոն ստանալու համար պետք է ամեն օր հասնել Աղի Հանք, որը բավականին հեռու է շատերի բնակավայրից եւ ծախսերի հետ է կապված: դեղն ընդունում են տեղում, բուժքրոջ ներկայությամբ` հաբը գցում են տաք ջրով բաժակի մեջ եւ խմում, ապա ստորագրում ու դուրս գալիս կաբինետից. էս կերպ բացառելով մեթադոնի հաստատությունից դուրս բերելն ու ներերակային ընդունումը «կայֆ» ստանալու նպատակով, ինչպես նաեւ հնարավոր վաճառքը կամ փոխանակումն ասենք` դեզոմորֆինի հետ:

3.Եթե մարդն ուզում է մեկնել քաղաքից, նա չի կարող ստանալ իրեն հասանելիք մեթադոնը բացակայած օրերի համար, հետեւաբար` զրկվում է ազատ տեղաշարժվելու հնարավորությունից:

4. Չկան փոխադարձ համաձայնություններ այլ երկրների նմանատիպ ծրագրերի հետ, որպեսզի մեր քաղաքացին, ասենք` Վրաստանում կարողանա ստանալ իր մեթադոնը, եւ հակառակը:

Այնումենայնիվ, ե’ւ բժիշկները, ե’ւ հիվանդներն ասում են, որ էս ծրագիրն իր ողջ թերություններով հանդերձ հնարավորություն է տալիս մարդուն մնալ որոշակի կայուն հոգեբանական վիճակում, լինել աշխատունակ, զերծ մնալ կրիմինալից, չունենալ բռնվելու վախ, եւ որ ամենակարեւորն է, բժշկի կողմից օպտիմալ բաժնեչափը որոշելուց հետո, ժամանակի ընթացքում հնարավորություն հսկողության տակ մնալով մեթադոնի ընդունման քանակը քչացնել: Նրանք հավատում են, որ կգա մի օր, երբ իրենք լիովին կազատվեն կախվածությունից:

Լուսինե Վայաչյան