Երիտասարդ հայ ֆիզիկոս Ռուզան Սոխոյանը, երբ ծրագիր էր ներկայացրել միջազգային մի դրամաշնորհի համար, ժյուրիի անդամները միանգամից զգացել էին, որ գործ ունեն լուրջ հայտ ներկայացնող գիտնականի հետ և թեև ֆինանսավորող կողմն այլևս չուներ հնարավորություն դրամաշնորհ տալու, անդամներից երկուսը, որ նաև ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակակիրներ էին, խնդրել էին Ռուզանին այլ ծրագրերի եւս մասնակցել, պատրաստակամություն հայտնելով երաշխավորել հայ գիտնականին:

Հունիսի 7-ին Աշտարակում գտնվող ՀՀ ԳԱԱ Ֆիզիկական հետազոտությունների ինստիտուտում Ռուզան Սոխոյանը ատենախոսություն պաշտպանեց «Գերսառն ատոմական գազերում մոլեկուլների ձևավորումը քվազիռեզոնանսային դաշտերով» թեմայով, որը լուրջ նորույթ էր «ֆիզիկա» գիտության մեջ: Ռուզանի այս պաշտպանությունն առաջինն էր հայ-ֆրանսիական համագործակցության ծրագրի շրջանակում։ Ատենախոսության ղեկավարները երկու երկրներից էին. Հայկական կողմը ֆիզ-մաթ. գիտությունների դոկտոր, ԳԱԱ թղթակից անդամ Արթուր Իշխանյանն էր, ֆրանսիականը` Բուրգունդիայի համալսարանի պրոռեկտոր` Հանս Ժոսլան և պրոֆեսոր Կլոդ Լերոյ: Ռուզանին միանգամից շնորհվեց ֆիզիկական գիտությունների թեկնածուի և ֆրանսիական PHP Doctorate-ի ամենաբարձր աստիճանը, այսպես կոչված կառավարական PHP Doctorate-ը, որն արդեն 10 տարի Ֆրանսիայում ոչ մեկի չի շնորհվել: Ռուզանը, կարելի է ասել, գիտությամբ է զբաղվում երեք լեզվով, ճիշտ է, պաշտպանությունը հայերեն էր, սակայն նա ազատ խոսում է նաև ռուսերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն: Ռուզանն այսօր արդեն աշխատանքի երեք առաջարկ ունի ` աշխարհի առաջատար գիտական կենտրոններից և երկընտրանքի առջև է: Հայաստանում նրան սպասում է 27 500 դրամ աշխատավարձն ու գիտնականի անտեսված ճակատագիրը: Ո՞րն է երիտասարդ գիտնականի ընտրությունը, ի՞նչ է մտածում նա Հայաստանում գիտության վիճակի, ընդհանրապես երիտասարդ գիտնականների մասին: Հարցի մասին փորձեցինք զրուցել մեկ ժամ առաջ պաշտպանած գիտնականի հետ:

-Ճիշտ եք ասում,նման աշխատավարձով, մարդ չի կարող գոյատեւել, և հիմա ես ստիպված եմ ապրել իմ ընտանիքի հաշվին։ Դուրս է գալիս, որ ինձ համար գիտությամբ զբաղվելը շռայլություն է: Արտասահմանյան իմ այցելությունների ընթացքում, ինձ նորմալ աշխատավարձ էին տալիս,որով կարողանում էի, թե´ ինձ պահել, թե´ընտանիքիս օգնել:

-Ինչքա՞ն էին վճարում:

-Նայած ծրագիր. Ֆինլանդիայում ամսական 1200 եվրո վճարում էին, ընդ որում, ինձ տվել էին տուն քաղաքի կենտրոնում, որի վարձը ևս իրենք էին վճարում: Շատ լավ պայմաններ էին ստեղծել, որի շնորհիվ մարդը պարզապես իր աշխատանքն է անում, ու հաճույք ստանում դրանից: Իսկ այստեղ չեմ պատկերացնում` երիտասարդ գիտնականը, եթե ընտանիք կազմի և արդեն երեխա ունենա… պարզ չի՞` կթողնի գիտությունը, կասի` ավելի կարևոր է իմ երեխայի ապահովությունը, քան իմ ինչ-որ բարձունքների հասնելը: Հենց այդ պատճառով ինձ հետ սովորած շատ տղաներ, որ տաղանդավոր էին, հիմա հանուն բարձր աշխատավարձի աշխատում են որպես ծրագրավորող ու իրենք այսօր անում են, ասենք, «ռուտին» գործ, նորարարություն չեն անում:

Ինչպե՞ս եմ պատկերացնում իմ ապագան. Նախ էդպիսի բան կա, երբ մարդը ինչ-որ տեղ ասպիրանտուրայում պաշտպանում է, գնում է մեկ այլ տեղ լաբորատորիայում աշխատելու, որպեսզի մտքի լճացում տեղի չունենա: Դրա համար ես ենթադրում եմ, որ ինչ-որ գիտական նախագծով կդիմեմ որեւէ համալսարան, կգնամ` մեկ-երկու տարի այնտեղ կաշխատեմ: Ես շատ կուզենայի, որ համագործակցություն լիներ, ես ունենայի իմ բազան նաև այստեղ, հիմնականում այստեղ աշխատեյի ու գնայի-գայի: Բայց նույն այդ համագործակցական ծրագրերը ունեն որոշակի պայմաններ, որ դրվում են պայմանագրի հիմքում։ Այդ պայմանները նաև մեր կառավարության համար է։ Այնպիսի տպավորություն է, թե մեր կառավությունն ամեն ինչ անում է, որ համագործակցությունը խափանվի: Անգամ դրամաշնորհային ծրագրերում մի չնչին բան, որ իրենք պիտի անեն, չեն անում: Այդպես պիտի հայ-ֆրանսիական լաբորատորիա ստեղծվեր, բայց անցյալ տարի հայկական կողմը մեկ տարվա համար 25 հոգու համար տվեց ընդամենը 10 հազար դոլար: Իսկ էս տարի ընդհանրապես 0 դրամ են տվել: Էն ինչ որ ես ստացել եմ, կարծեմ 100 դոլարի կարգի գումար էր:

-Իմացա եղբայրդ էլ է դրսում, այո՞:

-Այո, նա Գերմանիայում է: Դեռ չի պաշտպանել, նա էլ է ֆիզիկոս: Շատ մարդիկ չէին էլ ցանկանա գնալ, բայց ստիպած են: Ես էլ եմ ստիպված գնալու:

ՀԵՏԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Ռուզանը շուտով ամուսնանալու է օտարերկրացու հետ և, ըստ ամենայնի, կմեկնի: Ինչպես տեսնում ենք, հայ գիտնականներին` հատկապես երիտասարդներին, նախանձել պետք չէ, ինչքան էլ վարչապետը վարդագույն ներկայացնի նրանց ապագան: