Ի՞նչ անել, երբ մերձավորն ընկճված է:

Ինչպե՞ս ճանաչել և կանխել ինքնասպանությունը

Ինքնասպանություններն առավել հաճախ կապված են լինում հոգեկան խանգարումների (դեպրեսիայի), ալկոհոլի ու թմրանյութերի չարաշահման հետ: Դեպրեսիան նույնպիսի հիվանդություն է, ինչպես օրինակ շաքարային դիաբետը կամ արյան բարձր ճնշումը: Դեպրեսիան կարող է լինել ուժեղ կամ թույլ: Դեպրեսիայի ժամանակ խաթարվում են մարդու հույզերը, մտքերը և մարմինը: Դեպրեսիան, մանավանդ եթե այն ուժեղ է, չբուժելու դեպքում կարող է երկարաձգվել և տևել մի քանի ամսից մինչև մեկ տարի: Ինքնասպանությունների կանխման ամենակարճ ճանապարհը դեպրեսիայի և հոգեկան այլ հիվանդությունների վաղ ճանաչումն ու բուժումն է:
Ինքնասպանությունների հավանականությունը մեծ է լինում նաև այնպիսի սթրեսային իրադարձություններից հետո, ինչպիսիք մեծ կորուստներն են կամ բանտարկությունը:

Ինքնասպանությունների ռիս կի գործոններն են

•  հոգեկան հիվանդությունե րը

•  իմպուլսիվությունը

•  կյանքի անբարեհաջող իրադարձությունները

•  ընտանիքում նախկինում հոգե կան հիվանդությունների առկայությունը

•  ընտանեկան բռնություննե րը, ներառյալ ֆիզիկական և սեռական բռնությունները

•  նախկինում ունեցած ինքնասպանության փորձերը

•  տանը հրազենի առկայությունը

•  բանտարկությունը

• այլ անձանց` ընտանիքի անդամների, տարեկիցների, կամ նորությունների ու գեղարվեստական գրականության կերպարների ինքնասպան վարքից պաշտպանված չլինելը:

Կարևոր է նշել, որ շատ մարդկանց մոտ մեկ կամ ավելի թվով ռիսկի գործոններ են հանդիպում, բայց նրանք ինքնասպանության հակված չեն:

Ինչպես օգնել

• Ճիշտ չէ այն կարծիքը, ըստ որի եթե մարդիկ խ ոսում են ինքնասպանության մասին, ապա նրանք այդպիսի փորձ չեն կատարի: Ինքնասպանության լուրջ դիտավորություններ ունեցող մարդիկ բազմաթիվ պատճառներով բացահայտորեն կամ անուղղակի կերպով, ակնարկներով խոսում են այդ մասին: Անչափ կարևոր է ամենայն լրջությամբ վերաբերվել նրանց ասածներին և օգնել նրանց իրենց հոգեկան առողջության գնահատման ու բուժման մեջ: Եթե որևէ մեկը Ձեզ պատմի ինքնասպանո ւթյան վերաբերյալ իր մտքերի մասին, ապա լրջորեն վերաբերվեք նրա դիսթրեսին, առանց դատապարտելու կա մ կատակի տալու լսեք նրան և օգնեք դիմելու մասնագետներին՝ գնահատման և բուժում ստանալու նպատակով: Ճգնաժամ ապրող մարդը կարող է և չիմանալ, որ ինքն օգնության կարիք ունի: Մարդիկ ինքնասպանության մասին սկսում են մտածել, երբ իրենց դժբախտ են զգում և պրոբլեմների լուծման այլ ճանապարհ չեն տեսնում: Եթե ինքն իրեն վնասելու վտանգը մեծ է, ապա այդպիսի մարդուն մենակ չպետք է թողնել:

• Հարկավոր է ինքնասպանության ճգնաժամ ապրող մարդկանցից թաքցնել հրազենը կամ ինքնասպանություն գործելու հնարավոր այլ միջոցները:

• Ճգնաժամ ապրող մարդու համար ամենակարևոր օգնությունն այն կլինի, որ դուք նրան օգնեք համապատասխան ախտորոշում և բուժում ստանալ: Նրանց նաև հարկավոր է հավաստիացնել, որ դեպրեսիան արդյունավետորեն բուժվում է, և որ շատ մարդիկ կարող են արագորեն դեպրեսիայի ախտանշանների թուլացում զգալ:

• Կարևոր է աջակցել ընկճվածին, որ նա մի քանի շաբաթ շարունակի բուժումը՝ քանի դեռ ախտանշանները չեն թուլացել, համոզել բուժման այլ ձևեր կիրառել, եթե բուժումն այնքան էլ արդյունավետ չէ: Ընկճվածին պետք է հորդորել, որ նա կատարի բժշկի ցուցումներն ու նշանակումները, դեղորայքի ընդունման հետ միաժամանակ նաև ալկոհոլ չօգտագործի, առանց բժշկի իմացության չդադարեցնի դեղորայքի ընդունումը:

• Հաջորդ կարևոր օգնությունը կլինի այն, որ Դուք հուզական աջակցություն ցուցաբերեք: Սա ներառում է պացիենտի հիվանդությունը հասկանալը և աջակցություն ցույց տալը: Ընկճվածին ներքաշեք զրույցի մեջ և ուշադիր լսեք նրան: Հիշե՛ք, որ դեպրեսիայի վիճակում մարդը ոչ միայն ամեն ինչ սև ու մռայլ գույներով է ընկալում, այլև բացարձակապես համոզված է իր իր ընկալումների ճշմարիտ լինելու մեջ: Բացատրեք նրան, որ իրականում բոլոր վատ մտքերն ու զգացումները դեպրեսիայի մասն են կազմում և կանցնեն նրա հետ միասին: Հուսադրեք նրան՝ նշելով, որ բազմաթիվ մարդիկ եղել են այդ վիճակում և հաղթահարել են դա: Բուժումն ու ժամանակը ամեն ինչ կդնեն իրենց տեղը:

• Մի անտեսեք ինքնասպանության մասին հիվանդի ակնարկները: Այդ մասին տեղեկացրեք նաև բուժող բժշկին և հոգեբանին: Ընկճվածին հրավիրեք զբոսնելու, կինոդիտման և այլն: Եթե Ձեր հրավերը մերժվում է, ապա նրբորեն համառեք, խրախուսեք մասնակցել այնպիսի գործերի, որոնք նրա համար երբևէ հաճելի են եղել: Օրինակ հոբբիներ, սպորտ, մշակութային գործեր և այլն, սակայն ժամանակից շուտ ընկճվածին շատ մեծ ակտիվության մի մղեք: Հիշե՛ք, որ նա ի վիճակի չէ անել այն ամենը, ինչը կարող է անել նորմալ ժամանակ:

• Ընկճվածին մի մեղադրեք հիվանդ ձևանալու, սիմուլյացիայի կամ ծուլության մեջ, մի սպասեք, որ նա «իրեն թափ կտա» ու հեշտությամբ դուրս կգա այդ վիճակից: Ի վերջո, բոլոր հիվանդներն էլ դուրս են գալիս այդ վիճակից: Վստահեցրեք ընկճվածին, որ ժամանակի և օգնության շնորհիվ նա լավ կզգա իրեն:

Դեպրեսիան հոգեկան ընկճված վիճակ է, որը կարող է լինել ուժեղ կամ թույլ արտահայտված: Դեպրեսիայի վիճակում մարդիկ շատ ծանր ապրումներ են ունենում: Միևնույն ժամանակ նրանց կամքը խիստ թուլանում է: Նրանք անզոր են լինում ինքնուրույն հաղթահարելու իրենց վիճակը: Նրանք խիստ զգայուն են դառնում շրջապատողների՝ հատկապես մտերիմների կարծիքների նկատմամբ և մեծանում է շրջապատողներից ունեցած նրանց կախվածությունը: Դեպրեսիայի վիճակում մարդիկ իրենց հարազատներից ու մտերիմներից օգնություն ստանալու շատ մեծ կարիք են զգում:

Ամենակարևոր օգնությունն ընկճվածի համար կլինի այն, որ Դուք նրան օգնեք համապատասխան ախտորոշում և բուժում ստանալ: Այդ օգնությունը կարող է ներառել աջակցությունը, հորդորելը, որ նա շարունակի բուժումը՝ քանի դեռ ախտանշանները չեն թուլացել (մի քանի շաբաթ), համոզել բուժման այլ ձևեր կիրառել, եթե բուժումն այնքան էլ արդյունավետ չէ, անհրաժեշտության դեպքում հիվանդի հետ միասին գնալ բժշկի մոտ: Դա կարող է լինել նաև հսկելը, որ հիվանդը ժամանակին ընդունի դեղորայքը և չհրաժարվի դրանցից: Նրան պետք է հորդորել, որ նա կատարի բժշկի ցուցումներն ու նշանակումները, դեղորայքի ընդունման հետ միաժամանակ նաև ալկոհոլ չօգտագործի, առանց բժշկի իմացության չդադարեցնի դեղորայք ընդունելը:
Հաջորդ ամենակարևոր օգնությունը կլինի այն, որ Դուք փորձեք հուզական աջակցություն ցուցաբերել: Սա ներառում է պացիենտի հիվանդությունը հասկանալը և աջակցությունը: Ընկճվածին ընդգրկեք զրույցի մեջ և ուշադիր լսեք նրան: Մի թերագնահատեք հիվանդի զգացումները և մտքերը: Հիշեք՛, որ դեպրեսիայի վիճակում մարդը ոչ միայն ամեն ինչ սև ու մռայլ է ընկալում, այլև համոզված է իր ընկալումների ճշմարտացիության մեջ: Բացատրեք նրան, որ իրականությունն այլ է, որ բոլոր վատ մտքերն ու կանխատեսումներն իրականում դեպրեսիայի ախտանշաններն են և կվերանան դեպրեսիայի անցնելու հետ: Հուսադրեք նրան՝ նշելով, որ բազմաթիվ և բազմաթիվ մարդիկ եղել են այդ վիճակներում և հաղթահարել են դա: Բուժումը և ժամանակը ամեն ինչ կդնեն իրենց տեղը: Մի անտեսեք ինքնասպանության մասին հիվանդի ակնարկները: Այդ մասին տեղեկացրեք նաև բուժող բժշկին և հոգեբանին: Հիվանդին հրավիրեք զբոսնելու, կինոդիտման և այլն: Եթե Ձեր հրավերը մերժվում է, ապա նրբորեն համառեք, խրախուսեք մասնակցել այնպիսի գործերի, որոնք նրա համար երբևէ հաճելի են եղել: Օրինակ հոբբիներ, սպորտ, մշակութային գործեր և այլն, սակայն ընկճվածին ժամանակից շուտ մի մղեք շատ մեծ ակտիվության: Հիշեք, որ նա ի վիճակի չէ անել այն ամենը, ինչ կարող է անել նորմալ ժամանակ: Ընկճվածն ընկերակցության և ուշադրությունը շեղելու կարիք ունի, բայց նրա նկատմամբ չափից մեծ պահանջները կարող են ուժեղացնել նրա ձախողվածության, տապալվածության զգացումները:
Ընկճվածին մի մեղադրեք հիվանդ ձևանալու, սիմուլյացիայի կամ ծուլության մեջ, մի սպասեք, որ նա «իրեն թափ կտա» և հեշտությամբ դուրս կգա այդ վիճակից: Ի վերջո, բոլոր հիվանդներն էլ դուրս են գալիս այդ վիճակներից: Վստահեցրեք ընկճվածին, որ ժամանակի և օգնության շնորհիվ նա լավ կզգա իրեն:

Ինչպե՞ս կանխել ինքնասպանության փորձերը

Ինքնասպանության բնորոշ պատճառներից են նաև ալկոհոլամոլությունը, խրոնիկ հիվանդությունները, հոգեկան ճգնաժամերը: Ինքնասպանության փորձերին նպաստում են այնպիսի գործոններ, ինչպես դավաճանությունը, հարազատների կորուստը, հիասթափությունը, կոնֆլիկտները, լարվածությունը, որոշ հոգեկան հիվանդություններ: Ինքնասպանության դիտավորություն ունեցող մարդկանց վարքում այսպես թե այնպես, երբեմն բացահայտ, երբեմն էլ կողմնակի կերպով արտահայտվում է ինքնասպանության դիտավորությունը: Բացահայտ դրսևորումների ժամանակ մարդիկ իրենց մերձավորներին, բժիշկներին, ծանոթներին կամ հարազատներին ուղղակիորեն ասում են այդ մասին: Երբեմն էլ դա ասվում է որպես սպառնալիք, նախագուշացում: Թեև մարդիկ այդ մասին հաճախ ասում են զայրացած ժամանակ կամ այդ ձևով փորձում են պատժել, մեղավորության զգացում առաջացնել իրենց մերձավորների մոտ, այնուամենայնիվ հարկավոր է միանգամայն լրջորեն վերաբերվել այդպիսի հայտարարություններին, չբացառել նման հնարավորության իրական լինելը: Առավել հաճախ ինքնասպանության փորձերի պատճառ են հանդիսանում դեպրեսիաները, ինչպես նաև անձի ագրեսիվությունը, որն ուղղվում է ոչ թե շրջապատողների, այլ հենց իր դեմ: Այդ պատճառով էլ հարկավոր է ուշադրություն դարձնել նրանց նեղացկոտությանը, զայրույթին, պահի ազդեցության տակ կատարած քայլերին:
Ինքասպանության փորձ անող մարդկանց բնորոշ են շատ մեծ կախվածությունը հասարակական կարծիքից, ինչպես նաև հուզական մեծ կապվածությունն իրենց հարազատների հետ:

Նյութերը տրամադրեց Հրաչյա Ամիրյանը

Լուսանկարը` Սվետլանա Անտոյանի (Ocean)