Սեպտեմբերի 11-ին Գյումրիում կմեկնարկի թվով յոթերորդ բիենալեն: Զրուցում եմ Կարեն Ալեքյանի հետ՝ կոնցեպտուալիստ- արվեստագետ, ով Գյումրու 7-րդ բիենալեի շրջանակներում իրականացնում է «Բիենալեն առաջադիմական» պրոյեկտը:

— Բիենալե — տարօրինակ մի բառ, ի՞նչ է դա:

— Ելնելով խորթ ու անհասկանալի իրականությունից: Բիենալեն լինելով ժամանակակից արվեստի ցուցադրություն՝ դեմ է քաղքենությանը:

— Դա նշանակում է, որ բիենալիեն քաղքենու համար հետաքրքիր լինել չի՞ կարող, չի՞ կարող մշակույթային արժեք ունենալ:

— Հետաքրքիր լինել ու արժեք լինելը տարբեր հասկացողություններ են, ու քաղքենու համար արժեքները զուտ նյութական են:

— Գյումրիի բիենալեն շարունակական է դարձել, իսկ որքանո՞վ է գյումրեցին հաղորդակից դառնում իրադարձությանը: Ո՞նց են ընդունում, ինչպե՞ս է քաղաքը փոխվում, կամ եթե չի փոխվում, ապա ո՞րն է պատճառը:

— Մեր հասարակության մեջ, ցավոք, բիենալե երևույթը դիտվում է որպես չհասկացված մի բան, բացառությամբ շատ քչերի: Արվեստի առումով փոխվեց այն, որ ասենք՝ կայացավ գեղարվեստի ակադեմիայի մասնաճյուղը, էլի որոշ բաներ: Բայց մեծ հաշվով արվեստի ընկալումը չի փոխվել: Դեռևս մոդեռնիզմը ընկալվում է որպես ժամանակակից արվեստ:

— Վերջին ժամանակներս ժամանակակից արվեստի մի շարք փառատոնների, ցուցահանդեսների կոնցեպտը թարգմանությունն է,անում են համայնքային արվեստի համատեքստային թարգմանություններ, այն տարօրինակում են, Մշակույթի կոմիտեն, ինչքան հասկացա, համարում է թարգմանությունը, որպես մշակույթային հեղափոխության գլխավոր գործիք: 7-րդ բիենալեն նունպե՞ս այդ կոնցեպտի վրա է կառուցված:

— Դժվար է այս պահի դրությամբ ասել, որ դրա վրա է կառուցված, որ այսօրվա խնդիրն էլ հենց դա է: Թարգմանությունները շատ կարևոր են միջմշակույթային հարաբերությունների, դիսկուրսների առումով:

— Կասկածում ե՞ս, որ դա այսօրվա խնդիրն է: Մեր հասարակության հիմնական պրոբլեմը անհանդուրժողականությունն ու նեղճակատությունը չե՞ն, իսկ դա հենց թարգմանության խնդիր է, որ մեկը մյուսի այլախոհությունը չի ընկալում` սկսած մշակույթից ,վերջացրած նեղ անձնականով:

— Ես ի նկատի ունեի բիենալեն իր հիմնադրման օրվանից: Էսօրվա խնդիրը իհարկե դա է, որ մեկը մյուսին չի հասկանում ու դա վերաբերում է բոլոր բնագավառներին ու հարաբերություններին: Բայց բիենալեին այս անգամ փորձ է արվում նայել 12 տարվա գործնեությանը: Խնդիրը ավելի շատ վերաբերվում է տեղին, թե ինչքանով է տեղի դաշտը հետաքրքրված:

— Տեղի` կոնկրետ Գյումրվա՞:

— Առաջին հերթին Գյումրվա, հետո հայաստանյան, կամ ինչ շարունակություն էլ հնարավոր է, որ ունենա:

— Անցյալ բիենալեն ինձ համար առաջինն էր, ես առաջին անգամ էի ներկա գտնվում նման միջոցառման: Անկախ ամեն ինչից, ո՞նց էի հասկանում, ընկալում բինալեի գործերը, ինձ համար արժեքավոր էր այդքան արվեստագետների, այդ թվում նաև արտասահմանից մասնակցությունը: Ինչպե՞ս է այս տարի լինելու, ովքե՞ր են մասնակցելու, դրսից մասնակիցներ կա՞ն:

— Արտասահմանից կլինի Սալոնիկի բիենալեի կուրատորը, որը կներկայացնի երեք արվեստագետների, ու բիենալեին կից կլինի ցուցադրություն Անգլիայի դեսպանատան նախաձեռնությամբ: Կներկայացվեն մի քանի հայտնի արվեստագետների գործեր:

— Ովքե՞ր են կազմակերպիչները, առանցքային կոնցեպտի հեղինակը:

— Ինստիտուցիաները երեքն են՝ ԳԺԱԿ-ը (Գյումրու ժամանակակից արվեստի կենտրոն), Ուտոպիանան (հայ-շվեցարական մշակույթային միություն), Գյումրիի գեղարվեստի ակադեմիան: Գլխավոր կուրատորը Ազատ Սարգսյան է, առանցքային կոնցեպտի հեղինակը, իսկ կազմակերպիչ կուրատորները 5 հոգի, որոնք զբաղվում են տարբեր ցուցադրություններով:

— Ֆինանսավորում հայթայթելը երևի ամենաբարդ պահն է, արդեն չեմ էլ հարցնում, թե արդյոք՞ մշակույթի նախարարությունը աջակցում է…

— Այս տարի կարելի է ասել ֆինանսը զրոյական է, միշտ էլ բարդ է եղել: Ժողովներից մեկի ժամանակ որոշվեց մերժել նախարարության ֆինանսավորումը, որը մի խղճուկ գումար էր, մերժումն ավելի պատվաբեր էր…

— Շատ էլ լավ եք արել: Անցած բիենալեին մասնակիցների կացարանն ու սնունդը ապահովում էին կազմակերպիչները, երևի այս տարի չսպասենք, հա՞:

— Ցավում եմ, բայց երևի ոչ:

— Բիենալեի կոնցեպտը արխիվացված արխիվներն են՝ «Արխիվների արխիվացումը կամ ապագայի հիշողությունը», ինչպես՞՚ դա հասկանալ:

— Արխիվները դա քաղաքն է, այսինքն՝ իր պատմությամբ, մշակույթով և այլն, դրա արխիվացումը կամ ապագայի հիշողությունը՝ ապագա, որը դեռ գալու է: Այսինքն `պիտի պարզ դառնա մի հարց, արդյո՞ք արխիվի մեջ կարելի է ինչ որ բան անել:

— Որպես արվեստագետ, ի՞նչ ես կարծում, ժամանակակից արվեստը երբևիցե Հայաստանում կդառնա՞ հանրային, մասսայական, կընդունվի՞ գոնե այնպես, ինչպես հիմա ասենք, 60-ականների արվեստն ու տենդենցներն է ընդունում:

— Ես որպես արվեստագետ օպտիմիստ եմ, իսկ որպեսզի ժամանակակից արվեստը հասկացվի, մասայականացվի, հասարակությունը պիտի ընդունի ապրելակերպի, զարգացման այնպիսի ձևաչափեր, որոնք թույլ կտան հասկանալու ժամանակակից արվեստը:

— Իսկ ինչպե՞ս հասնել դրան, մշակույթային հեղափոխությա՞մբ:

— Մշակութային զարգացումները անժխտելիորեն կապված են քաղաքական զարգացումների հետ, դրանք նույն շղթայի օղակներն են, ու մշակութային հեղափոխությունը կկայանա:

— Դժվար չի՞ գավառում լինել կոնցեպտուալիստ — արվեստագետ:

— Ես միշտ մտածել եմ, որ տեղանքը երկրորդական բան է, կարևորը արվեստի ընկալումն է, աշխարհայացքը, մեկ էլ՝ արվեստի դաշտի ինֆորմացիային տիրապետելը: Այդ դաշտը այսօր բավականին լայն է, որը հնարավորություն է ընձեռում արվեստի նմանօրինակ միջոցառումների:

— Բայց այդ դաշտը հիմնականում այդտեղ ստեղծագործող արվեստագետների ու նրանց ընկերների, հարազատների ու բարեկամների դաշտն է, այն պոպուլյար չի: Դա քեզ համար ի՞նչ է նշանակում՝ հանրությո՞ւնը հասուն չի, թե՞ գուցե մենք ենք “выскочки”: Մեզ մոտ փոփ դաշտում նույնիսկ, երբ հայտնվում է մեկը, ընդունված է աֆիշներին գրել “սիրված ու ճանաչված”, չնայած նրան ճանաչում ու սիրում են միայն իր մտերիմներն ու երկու — երեք հարևան: Չկա՞ էդպիսի անհանգստություն, որ մենք մեզ համար ենք արարում ու ոչ ոքի էլ պետք չի դա:

— Չէ, հասարակության հասունությունն է քիչ, ու ամեն ինչ իր զարգացումը ունի ժամանակի ընթացքում: Չկա էդպիսի բան, ժամանակակից արվեստը համամարդկային է, ինքը հարևան, բարեկամ, ազգ, սեռ, ռասա չի ճանաչում:

— Բայց ո՞ւմ է պետք, ի վերջո, եթե հանրությունը հասուն չի, չի հասկանում…

— Դրա համար եմ ասում` ժամանակի հարց է, չի կարող անընդհատ փակ մնալ:

— Երևանում ամեն անհասկանալի բանի ասում են “նփակ”, գյումիրում “բիենալե”:

— Հա, տեղին համեմատություն է, չնայած ՆՓԱԿ-ի ներկայիս վիճակը դրա մասին չի խոսում:

— Ինչո՞ւ, ո՚՞նց էդպես եղավ:

— Որովհետև չունի առաջվա առաջադիմական ակտիվությունը, դարձել է «մասնավոր հոլդինգ»…

— Իսկ ի՞նչ պիտի անի բինեալեն, որ մնա մեկը մեր երկրի մշակույթային կարևոր իրադարձություններից: Մենք ուրիշ ոչինչ չունենք աշխարհին ցույց տալու, բացի մեր չեղած մշակույթից: Կկարողանա՞նք պահպանել Գյումրիի բիենալեն: Ի՞նչ է պետք դրա համար:

— Բիենալեն պիտի կարողանա մեր մշակույթը համաշխարհային ժամանակակից արվեստին ինտեգրելու հնարավորությունը պահպանի: Խնդիրը դա է: Դրա համար Հայաստանի ժամանակակից արվեստի բոլոր ինստիտուցիաներն ու կառույցները համատեղ պիտի ներդնեն իրենց ջանքերն ու ինտելեկտուալ ներուժը:

Լուսինե Վայաչյան